Μέσα σε ένα χωράφι με ελιές, ελάχιστα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, ο ασύλητος τάφος του πολεμιστή περιείχε, μαζί με τον νεκρό, όπλα, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα εξαιρετικής τέχνης.
Η συντήρηση του ευρήματος έδειξε ότι ήταν ένας σφραγιδόλιθος, μία πέτρα με χάραγμα που σφράγιζε το κερί ή το μολύβι σαν «ταυτότητα» του κατόχου. Σιγά-σιγά, όσο αντιλαμβάνονταν ότι είχαν βρει ένα σπουδαίο εύρημα, ο ενθουσιασμός των αρχαιολόγων μεγάλωνε. Πάνω του υπήρχε μια εκπληκτικής ακρίβειας σκηνή μάχης, με λεπτομέρειες που μόλις είναι ορατές με γυμνό μάτι. Εικονίζει έναν πολεμιστή να σκοτώνει έναν αντίπαλο, ενώ ένας τρίτος πολεμιστής κείται νεκρός.
Φωτογραφία του σφραγιδόλιθου αμέσως μετά την ανακάλυψή του στον τάφο του Γρύπα ΠολεμιστήΈπειτα από τον εντοπισμό, δύο ερωτήματα ζητούν απάντηση. Το ένα, γράφουν οι «New York Times», είναι πώς και γιατί χαράχτηκε ο λίθος. Το δεύτερο είναι αν η πολεμική σκηνή, που θυμίζει την Ιλιάδα, η οποία είναι αρκετούς αιώνες νεότερη, επηρέασε τελικά τις προφορικές παραδόσεις που «γέννησαν» τα ομηρικά έπη.
Η κατασκευή ενός τέτοιου κομψοτεχνήματος ήταν αδύνατη για τα δεδομένα της εποχής στην ηπειρωτική Ελλάδα – ήταν όμως δυνατή στην Κρήτη από όπου μάλλον εισήχθη. Πιθανόν να πρόκειται για αντίγραφο ενός μεγαλύτερου έργου, όπως μιας τοιχογραφίας, και πιθανόν να είχε κατασκευαστεί με τη χρήση μεγεθυντικού φακού, αν και δεν έχουν βρεθεί φακοί στην Κρήτη.
Τα αντικείμενα που «έδειξαν» σχέση ανάμεσα στον Μινωικό και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό
Ένα εκτενές αφιέρωμα στον τάφο του Πολεμιστή Γρύπα, που ανακαλύφθηκε το 2015 στην Πύλο, από τη σκαπάνη των Τζακ Λ. Ντέιβις και Σάρον Ρ. Στόκερ του πανεπιστημίου του Σινσινάτι (οι ανασκαφές τελούνται υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας), κάνει το τρέχον τεύχος του έγκυρου αμερικανικού περιοδικού Archaeology.
Μεταξύ αυτών που αναφέρονται, ξεχωρίζουν τα νεότερα στοιχεία για τα αντικείμενα του ασύλητου τάφου, που πραγματικά εντυπωσιάζουν.
«Ένας μόνο τάφος και το εξαιρετικό του περιεχόμενο αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαιολόγοι βλέπουν δύο μεγάλους αρχαίους ελληνικούς πολιτισμούς», σημειώνεται, μεταξύ άλλων, στο άρθρο που συμπεριλαμβάνει δηλώσεις των ανασκαφέων, καθώς και άλλων αρχαιολόγων. Και εξηγούνται οι λόγοι που συμβαίνει αυτό.
Η διαφορετική σχέση Μυκηναίων - Μινωιτών
Οι μελετητές εδώ και καιρό συζητούν τη φύση της σχέσης μεταξύ Μυκηναίων και Μινωιτών. Μια συζήτηση που επικεντρώνεται στο κατά πόσο η μυκηναϊκή κουλτούρα - και αυτό που θεωρείται αρχαίος ελληνικός πολιτισμός - η οποία χρονολογείται μισή χιλιετία αργότερα της μινωικής, εισήχθη από την Κρήτη ή ήταν εγχώριο φαινόμενο.
Ωστόσο, η εξαιρετική ανακάλυψη του ασύλητου λακκοειδούς τάφου του Γρύπα Πολεμιστή (όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζεται λόγω των απεικονίσεων γρύπα σε κομμάτια ελεφαντοστού που τον συνόδευαν, μαζί με συνολικά περίπου 2.000 αντικείμενα), πολύ κοντά στο μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορα, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου - Νέστορος, υποδεικνύει ότι η έννοια των ανταγωνιστικών πολιτισμών μπορεί να κρύβει - αντίθετα - μια βαθιά διασύνδεση.
«Οι αρχαιολόγοι έχουν έναν τρόπο να "κόβουν" τον κόσμο σε καλά οριοθετημένες πολιτιστικές οντότητες. Φαίνεται όμως ότι κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού δημιουργήθηκαν νέες ταυτότητες», λέει στο αμερικανικό περιοδικό ο αρχαιολόγος Δημήτρης Νακάσης, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπάουλντερ. «Υπήρχαν σαφείς γραμμές μεταξύ Μινωιτών και Μυκηναίων, αλλά οι πρόσφατες μελέτες επισημαίνουν πλέον ότι αυτές είναι δικές μας κατηγοριοποιήσεις και όχι δικές τους», συμπληρώνει.
Το εντυπωσιακό περιεχόμενο του τάφου στην Πύλο ίσως είναι το κλειδί για την κατανόηση μιας πολύ πιο περίπλοκης ανάπτυξης. Οι μελετητές αρχίζουν πλέον να πιστεύουν ότι η μετάβαση από τον μινωικό στον μυκηναϊκό κόσμο μπορεί να μην ήταν απότομη, που επιτεύχθηκε μέσω αποικισμού ή κατάκτησης, αλλά μια πολύ πιο περίπλοκη διαδικασία πολιτισμικής ανάμιξης και επικοινωνίας, που ήρθε στο τέλος της όταν η ηπειρωτική μυκηναϊκή κουλτούρα επικράτησε στην Κρήτη γύρω στο 1400 π. Χ., λέει ο Γιαν Ντρίσεν (Jan Driessen), ειδικός στον μινωικό πολιτισμό από το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λέουβεν. «Με τίποτα δεν μπορείς να υπερεκτιμήσεις τη σημασία του τάφου», αναφέρει στο περιοδικό Archaeology.
Ο τάφος του Γρύπα Πολεμιστή - που χρονολογείται γύρω στο 1500 π. Χ. - και το εξαιρετικό περιεχόμενό του (υπενθυμίζεται ότι το Υπουργείο Πολιτισμού είχε χαρακτηρίσει το εύρημα ως «την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια»), αλλάζει τις ερμηνείες για τις σχέσεις Μινωιτών και Μυκηναίων. Γεγονός που οφείλεται κυρίως στον ότι δεν υπήρχε άλλος νεκρός, άρα ο τάφος, ο οποίος βρέθηκε αδιατάρακτος, ανήκε αποκλειστικά στον Γρύπα Πολεμιστή.
Αυτό επέτρεψε στην ομάδα αφενός να μελετήσει τα ίδια τα αντικείμενα και αφετέρου να δείξει τον τρόπο που αρχικά είχαν τοποθετηθεί. Μεταξύ των χιλιάδων αντικειμένων από τον τάφο υπάρχουν μινωικής τεχνοτροπίας σφραγιδόλιθοι από αμέθυστο, αχάτη κι άλλους πολύτιμους λίθους.
Άλλα αντικείμενα είναι πιο δύσκολο να τοποθετηθούν, συμπεριλαμβανομένου ενός ξίφους, η λαβή του οποίου είναι διακοσμημένη με μικροσκοπικά χρυσά ελάσματα, που του προσδίδουν ένα κεντημένο αποτέλεσμα, κι ένα οδοντόφρακτο κράνος, του τύπου που περιγράφεται στην Ιλιάδα, και έχει βρεθεί τόσο στην Κρήτη όσο και στην ενδοχώρα.
Οι ανασκαφείς Στόκερ και Ντέιβις τα τελευταία χρόνια φτιάχνουν μια υπόθεση: Ότι ο Γρύπας Πολεμιστής και οι άνθρωποι που τον έθαψαν δεν ήταν απλώς άπληστοι συλλέκτες μινωικής τέχνης, αλλά και εξαιρετικοί γνώστες του συμβολισμού αυτής της τέχνης. «Ο Γρύπας Πολεμιστής λέει: ‘Είμαι μέρος του μινωικού κόσμου», εξηγεί η κ. Στόκερ.
«Υπάρχει μια ιστορία που μπορούμε να έχουμε με αυτή την ταφή, την οποία δεν είχαμε κατορθώσει να έχουμε νωρίτερα», συνεχίζει. Οι μελετητές συμφωνούν ότι ο τάφος είναι κάτι περισσότερο από μια τυχαία συλλογή μυκηναϊκών και μινωικών αντικειμένων. «Εδώ, η Κρητική τέχνη επαναχρησιμοποιείται και επαναπροσανατολίζεται σε τοπικό πλαίσιο», συμπληρώνει στο Archaeology ο κ. Νακάσης.
«Αυτό μας δείχνει ότι υπάρχει ισχυρός σύνδεσμος μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν στην Πύλο και στην Κρήτη, ένα πολύ ενημερωμένο δίκτυο αγαθών και πιθανώς ανθρώπων, σε όλο το Αιγαίο. Δεν ήταν απλοϊκοί άνθρωποι που δεν κατανοούσαν την ομορφιά και τη χάρη της τέχνης που έθαβαν», τονίζει. Αντίθετα, σκόπιμα δημιουργούσαν μια αντανάκλαση της κοσμοθεωρίας τους.
Αντικείμενα και συσχετισμοί
Μια αξιοσημείωτη κατηγορία αντικειμένων που έχουν ταφεί με τον Γρύπα Πολεμιστή είναι περίπου 50 σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους. Οι σφραγιδόλιθοι αυτοί, που αρχικά χρησιμοποιούνταν από τους Μινωίτες για διοικητικούς σκοπούς, είναι μικροσκοπικά έργα τέχνης, διακοσμημένα περίπλοκα πέρα από κάθε λειτουργική αναγκαιότητα.
Στην πραγματικότητα, αφού καθαρίστηκαν και αποκαταστάθηκαν, οι συνάδελφοι της Στόκερ εκτύπωσαν τα σχέδιά τους πάνω σε στόκο και βρήκαν ότι κάποιες από τις λεπτομέρειες είναι τόσο μικροσκοπικές που δεν μπορείς να τις δεις με γυμνό μάτι, ακόμα και στην εκτύπωση.
Πολλοί από τους σφραγιδόλιθους είχαν τοποθετηθεί στη δεξιά πλευρά του νεκρού, μερικοί πιθανώς φορεμένοι ως μέρος βραχιολιού και άλλοι συγκεντρωμένοι σε θήκη που έχει αποσυντεθεί εδώ και καιρό.
Ο πιο εντυπωσιακός είναι ο σφραγιδόλιθος με την απεικόνιση πολεμιστών, μεγέθους περίπου 3,5 εκατοστών. Οι ανασκαφείς πιστεύουν ότι ο καλλιτέχνης που δημιούργησε τον σφραγιδόλιθο ήταν από την Κρήτη, επειδή μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι τεχνίτες στην ηπειρωτική χώρα διέθεταν τη δεξιότητα που απαιτείται για να δημιουργηθεί ένα τέτοιο αντικείμενο.
Η πέτρα απεικονίζει έναν πολεμιστή να μαχαιρώνει έναν οπλισμένο εχθρό, ενώ ένας άλλος πεθαίνει στα πόδια του. Η σκηνή, όπως και πολλές ακόμα που απεικονίζονται στους σφραγιδόλιθους, αντανακλάται σε αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο του πολεμιστή, όπως τα όπλα και το σκήπτρο που εντοπίστηκαν στην αριστερή του πλευρά. «Το ξίφος που χρησιμοποιεί ο νικητής είναι το ίδιο με το ξίφος με το οποίο είναι θαμμένος ο πολεμιστής», λέει ο κ. Ντέιβις.
Έξι χτένες από ελεφαντόδοντο και ένας καθρέφτης που βρέθηκαν στον τάφο υποδεικνύουν ότι τον «ένοικο» του τον απασχολούσε η περιποίησή του και ίσως είχε μακριές μπούκλες παρόμοιες με εκείνες του θριαμβευτή πολεμιστή του σφραγιδόλιθου.
Επίσης, όπως ο ήρωας του αχάτη, ο Γρύπας Πολεμιστής φορούσε χρυσό περιδέραιο. Υπάρχει επίσης η απεικόνιση ενός μικροσκοπικού σφραγιδόλιθου, μικρότερου από δύο εκατοστά της ίντσας, σε βραχιόλι στον καρπό του πολεμιστή. Οι σφραγιδόλιθοι που βρέθηκαν στον τάφο ήταν διάτρητοι, σαν να αποτελούσαν μέρος ενός τέτοιου βραχιολιού.
Επιπλέον, ένα χρυσό δαχτυλίδι από την ταφή απεικονίζει μια θεά που κατεβαίνει από ψηλά και πλαισιώνεται από δύο πουλιά που φεύγουν σε βραχώδεις κορυφές. Ο μεγάλος αριθμός σκαλιστών δαχτυλιδιών και σφραγιδόλιθων ενισχύει την ιδέα ότι υπήρχε κάτι περισσότερο από μιμητισμό.
Ο Γιαν Ντρίσεν λέει ότι οι σφραγιδόλιθοι - όπως αυτοί που βρέθηκαν στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή - ήταν σπουδαία ατομικά αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τους Μινωίτες για γραφειοκρατικές λειτουργίες, όπως για να σηματοδοτήσουν ταυτότητα σε επίσημα έγγραφα. Ένας Μινωίτης μπορεί να είχε έναν ή δυο σφραγιδόλιθους, σίγουρα όμως όχι 50.
«Δεν βγάζει νόημα να έχεις 50 σφραγιδόλιθους», λέει ο κ. Ντρίσεν στο αμερικανικό περιοδικό. «Ο Γρύπας Πολεμιστής ή αυτοί που τον έθαψαν έκαναν φιγούρα. Είναι προφανής η μινωική επιρροή, αλλά νομίζω ότι μερικά από αυτά τα αντικείμενα δεν χρησιμοποιήθηκαν με τον ίδιο τρόπο που τα χρησιμοποίησαν οι Μινωίτες», προσθέτει.
Άλλα αντικείμενα, επίσης, μοιάζουν με συνειδητές αναφορές μεταξύ τους. Ένα από τα τέσσερα χρυσά δακτυλίδια στον τάφο δείχνει κάποιον που εκτελεί ταυροκαθάψια, «απηχώντας» το κεφάλι ενός ταύρου που κάποτε είχε τοποθετηθεί επάνω σε ένα σκήπτρο το οποίο θάφτηκε εκεί κοντά.
Σε έναν άλλον σφραγιδόλιθο, ένας ήλιος με 16 ακτίνες κρέμεται στον ουρανό, πάνω από δυο απόκοσμες φιγούρες με χαρακτηριστικά εντόμου (μινωικοί δαίμονες ή Minoan genius). Πρόσφατες ακτινογραφίες σε θώρακα μιας πολύ διαβρωμένης χάλκινης πανοπλίας που βρέθηκε στα πόδια του πολεμιστή δείχνουν ότι το ίδιο 16άκτινο αστέρι διακοσμούσε κάποτε την πανοπλία του.
«Υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι οι Μυκηναίοι κατανόησαν τις μινωικές τελετουργικές έννοιες της εξουσίας», λέει ο κ. Ντέιβις. «Μας φαίνεται πιθανό ότι ορισμένες πεποιθήσεις που προέρχονταν από την Κρήτη είχαν μεταφερθεί άθικτα στην Πύλο, αν όχι από μινωικούς ιεραποστόλους, τότε από ‘προσηλυτισμένους' ανθρώπους της ενδοχώρας», τόνισε.
Ο κ. Ντρίσεν προτείνει ότι η ιδέα της ταξινόμησης της τέχνης και των τεχνουργημάτων ως «μινωική» ή «μυκηναϊκή» σε αυτή τη χρονική στιγμή της διαπολιτισμικής ζύμωσης μπορεί να μην αντανακλά πλήρως την πολυπλοκότητα της περιόδου.
Για παράδειγμα, πιστεύει ότι οι ηπειρωτικοί κάτοικοι θα μπορούσαν να έχουν σκαλίσει οι ίδιοι τους σφραγιδόλιθους, έχοντας μάθει την τέχνη από μινωίτες τεχνίτες, ή τεχνίτες από την Κρήτη να είχαν μεταναστεύσει στην ηπειρωτική χώρα, φέρνοντας οικεία εικονογραφία σε νέα ακροατήρια».
Οι συνδέσεις μεταξύ εικονογραφίας και αντικειμένων έχουν πείσει τους ανασκαφείς Στόκερ και Ντέιβις ότι ο Γρύπας Πολεμιστής ήταν ενημερωμένος καταναλωτής αντικειμένων μινωικού στυλ και όχι ένας αδιάκριτος συλητής. Κατά κάποιον τρόπο, λέει η κ. Στόκερ, ο Γρύπας Πολεμιστής λειτουργεί ως ένα είδος γέφυρας μεταξύ Μινωιτών και Μυκηναίων, που αποδεικνύει πόσο στενά αλληλοσυνδέονταν.
«Υπάρχει συμβολική ενότητα μεταξύ των αντικειμένων. Έχουμε πράγματα που ταιριάζουν, συναρμολογημένα σκόπιμα. Δεν αποτελούν τυχαίο προϊόν λεηλασίας. Αντικατοπτρίζουν μια ιστορία που έχει αποκτηθεί σκόπιμα», καταλήγει.
Ο “Πολεμιστής των Γρυπών” ήταν ο πρώτος Μυκηναίος βασιλέας στην Πύλο;
H Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου απένειμε σε τρεις διακεκριμένους Αμερικανούς αρχαιολόγους το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα για την προσφορά τους στη μελέτη και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού. Μεταξύ αυτών, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, Τζακ Ντέιβις (Jack L. Davis) και η σύζυγός του, επιστημονική συνεργάτης του ίδιου Πανεπιστημίου, Σάρον Στόκερ (Sharon R. Stocker). Πώς αισθάνθηκαν γι’ αυτή τη διάκριση;
«Ήταν πραγματικά μεγάλη τιμή για εμάς. Είμαι ερωτευμένη με τη σύγχρονη Ελλάδα και το αρχαίο παρελθόν της από την πρώτη επίσκεψή μου πριν από 45 χρόνια. Έχω δουλέψει 40 χρόνια σε διάφορα αρχαιολογικά προγράμματα, όπως στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας και στη Νεμέα, και τα τελευταία 30 χρόνια στην Πύλο. Είμαστε ευγνώμονες για την αναγνώριση της υπηρεσίας μας στην αποκάλυψη της ελληνικής ιστορίας», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Σάρον Στόκερ.
Οι δυο αρχαιολόγοι εργάστηκαν μαζί ως ομάδα στην Πύλο από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν συμμετείχαν στο Περιφερειακό Αρχαιολογικό Πρόγραμμα της Πύλου (Pylos Regional Archaeological project). Στο ίδιο μέρος, το 1998, η Σάρον Στόκερ διεύθυνε ένα πρόγραμμα που περιελάμβανε την επανεξέταση του υλικού από τις ανασκαφές του Καρλ Μπλέγκεν στο Παλάτι του Νέστορα. «Στη συνέχεια ήταν προνόμιο για μένα να συνεργαστώ με το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού στις προσπάθειές του να προστατέψει το Παλάτι και να το παρουσιάσει στους τουρίστες. Ο Τζακ κι εγώ συνεχίζουμε να επιστρέφουμε στην περιοχή γιατί μας αρέσει πάρα πολύ», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η αρχαιολογική έρευνα που διεξήγαγαν στην Ελλάδα περιελάμβανε πολλά μέρη. Ποιο είναι το αγαπημένο τους και γιατί; «Θεωρώ τη Μεσσηνία δεύτερο σπίτι. Το τοπίο είναι τόσο πλούσιο και ποικίλο, με τη θάλασσα, τις πεδιάδες και τα βουνά να βρίσκονται όλα σε πολύ κοντινή απόσταση. Επίσης, όλες οι αρχαιολογικές και ιστορικές περίοδοι αντιπροσωπεύονται στη δυτική Μεσσηνία, από το ανώτατο Παλαιολιθικό παρελθόν ως τον Πόλεμο για την Ανεξαρτησία του 1821, που μνημονεύεται και γιορτάζεται στην Πύλο κάθε χρόνο.
“Επιπλέον, έχω μια εξαιρετική συνεργασία με πολλούς αρχαιολόγους που ζουν και εργάζονται στη Μεσσηνία. Έχω ισχυρούς δεσμούς με τις τοπικές κοινότητες και το μέρος μου αρέσει ιδιαίτερα στα τέλη του φθινοπώρου και τον χειμώνα, όταν οι τουρίστες είναι ελάχιστοι. Έχουμε απολαύσει τη φιλοξενία των κατοίκων της Χώρας, όπου βρίσκεται το Παλάτι του Νέστορα, καθώς και της σύγχρονης πόλης της Πύλου», επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η Σάρον Στόκερ.
Αλλά και ο τόπος, τους έχει ανταμείψει αρχαιολογικά. Ο αδιατάρακτος, μεμονωμένος τάφος του «Πολεμιστή των Γρυπών», κοντά στο Παλάτι του Νέστορα, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος, που περιελάμβανε τα υπολείμματα ενός ισχυρού άνδρα γύρω στα 35 έτη, ο οποίος πέθανε κοντά στο 1450 π. Χ., αλλά και περίπου 1.500 πολύτιμα αντικείμενα κύρους, ήταν μια συγκλονιστική ανακάλυψη. Όχι μόνο για το 2015, αλλά και για όλη τη δεκαετία του 2010, σύμφωνα με το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό «Archaeology», καθώς και για τα τελευταία 65 χρόνια, όπως είχε ανακοινώσει το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ποιοι είναι οι κύριοι επιστημονικοί λόγοι που το εύρημα είναι τόσο σημαντικό;
«Ο τάφος του ‘Πολεμιστή των Γρυπών’ είναι σημαντικός για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα, πρόκειται για την ταφή ενός μεμονωμένου ατόμου σε μια περίοδο κατά την οποία το πιο σύνηθες ήταν να υπάρχουν πολλαπλές ταφές στον ίδιο τάφο –έτσι γνωρίζουμε ότι όλα τα κτερίσματα ανήκαν σε αυτόν. Όταν υπάρχουν πολλά άτομα θαμμένα μαζί στον ίδιο τάφο, σπάνια μπορούμε να προσδιορίσουμε ποιο αντικείμενο ανήκει στο καθένα. Επίσης, με τον Πολεμιστή της Πύλου μπορέσαμε να δούμε ποια κτερίσματα μπορεί να ανήκουν σε μια ανδρική ταφή, γεγονός που μας βοήθησε να διαγράψουμε πολλά στερεότυπα σχετικά με το φύλο που υπήρχαν στο παρελθόν.
“Επειδή ο τάφος παρέμεινε ασύλητος –σε αντίθεση με πολλές ταφές της Εποχής του Χαλκού– μπορούμε να εξετάσουμε ένα πλήρες ταφικό σύνολο στην ολότητά του», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Στόκερ. Και συμπληρώνει: «Επίσης, μπορούμε να καταλάβουμε πολλά για τις διαδικασίες σχηματισμού της μεταγενέστερης μυκηναϊκής κοινωνίας από τον τάφο του Πολεμιστή των Γρυπών, καθώς και από τους δύο νέους θολωτούς τάφους που εντοπίσαμε. Μπορούμε να δούμε πώς οι τοπικές ελίτ συμμετείχαν σε ανταγωνιστικές επιδείξεις πλούτου που τελικά οδήγησαν στην εμφάνιση του wanax ή του βασιλιά, όπως ο Νέστορας και άλλοι που περιγράφονται στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια». Αλλά και τα ίδια τα αντικείμενα «αφηγούνται» πολλές ιστορίες.
«Μας λένε πολλά για το πολύ υψηλό επίπεδο χειροτεχνίας που υπήρχε κατά τη διάρκεια της περιόδου, καθώς και για τις διάφορες ξένες επιρροές που ίσχυαν στη Μεσσηνία στην αρχή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Πολυτελή υλικά εισήχθησαν από πολλά μέρη του κόσμου, όπως η Αίγυπτος, η Εγγύς Ανατολή και η περιοχή της Βαλτικής, υποδεικνύοντας ότι υπήρχε ένα ακμάζον εμπορικό δίκτυο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου», σημειώνει η αρχαιολόγος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Όταν το 2015 γνωστοποιήθηκε η ανακάλυψη του τάφου του «Πολεμιστή των Γρυπών» ή «Γρύπα – Πολεμιστή» –όπως ονομάστηκε ο «ένοικός» του εξαιτίας κάποιων αντικειμένων από ελεφαντοστό που απεικονίζουν το μυθικό αυτό ζώο– μαζί με τα χιλιάδες αντικείμενα που τον συνόδευαν, κανείς δεν ήξερε τι να πρωτοθαυμάσει: Τον πλούτο των ευρημάτων, τη σημασία τους για έναν από τους πιο σημαντικούς πολιτισμούς της ελληνικής πρωτοϊστορίας, τον Μυκηναϊκό, ή τις πολύτιμες πληροφορίες που έδιναν για τις σχέσεις του με τον Μινωικό –ο οποίος ειδικά αυτήν την περίοδο φαίνεται ότι είχε ασκήσει πολύ μεγάλη επιρροή στην ηπειρωτική χώρα;
Ο θαυμασμός έφτασε σε ακόμα μεγαλύτερα ύψη όταν, το 2017, η συντήρηση έφερε στο φως έναν εκπληκτικής ομορφιάς, λεπτομέρειας και τεχνικής μικροσκοπικό σφραγιδόλιθο από αχάτη, που απεικονίζει μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης. «Είναι σαφές ότι ήταν ένας πολύ πλούσιος και σεβαστός άνθρωπος που κατάφερε να συγκεντρώσει τεράστιο πλούτο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Είχε επίσης εξαιρετικό γούστο όπως δείχνουν προσωπικά αντικείμενα που τον συνόδευαν στον τάφο. Ο σφραγιδόλιθος με τη σκηνή της μάχης είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα τέχνης όχι μόνο της συγκεκριμένης ταφής, αλλά ολόκληρης της μυκηναϊκής περιόδου», επισημαίνει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Και από τα υπόλοιπα αντικείμενα, ποια θα θεωρούσε σπουδαία; «Το χρυσό περιδέραιο ήταν ένα καταπληκτικό εύρημα και ταυτόχρονα ‘απογοητευτικό’, με την έννοια ότι χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να αφαιρεθεί από τον τάφο. Η ανακάλυψη τεσσάρων χρυσών δαχτυλιδιών ήταν επίσης εντυπωσιακή. Πιστεύουμε ότι θα υπάρξουν ακόμα πιο συναρπαστικές εκπλήξεις καθώς συνεχίζουμε να συντηρούμε και να δημοσιεύουμε τα αντικείμενα», μας απαντά.
Το 2018, κοντά στην περιοχή του τάφου του Πολεμιστή, οι ανασκαφείς εντόπισαν δύο θολωτούς τάφους, ο καθένας από τους οποίους περιελάμβανε περισσότερες από μία ταφές. Έτσι, μαζί με εκείνον που είχε ανακαλύψει ο Καρλ Μπλέγκεν τη δεκαετία του 1950, οι θολωτοί τάφοι γίνονται τρεις, υποδεικνύοντας την ύπαρξη ενός νεκροταφείου της μυκηναϊκής περιόδου. «Ήταν τάφοι για την τοπική ελίτ. Μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού θα είχε πρόσβαση σε τόσο περίτεχνες ταφές. Το πιο δύσκολο ερώτημα είναι γιατί ο Πολεμιστής των Γρυπών θάφτηκε μόνος. Πιστεύουμε ότι ήταν ένα πολύ ξεχωριστό άτομο, ίσως ο πρώτος από τους Μυκηναίους βασιλιάδες στην Πύλο», καταλήγει η Σάρον Στόκερ.
