Μπακούρος Βασίλειος
Το φως συνιστά μία φάση της δημιουργίας ,συγκεκριμένα την δεύτερη μετά το σύμπαν , που ήδη από την συγκρότησή του αποσπά τα ευμενή σχόλια του Θεού και επενδύεται με ηθικό -αισθητικό περιεχόμενο ... ότι καλόν ...
Αξίζει ωστόσο να τονιστεί ότι το σκότος , ο αντίποδας του φωτός ,δεν δημιουργήθηκε ως αυτόνομο κατασκεύασμα της ελεύθερης βούλησης της θεότητας ,αλλά ως επιμέρους χαρακτηριστικό του Σύμπαντος ... και σκότος επάνω της αβύσσου ... Μετά την δημιουργία του φωτός , το σκότος αποκτά οντότητα ως στέρηση του φωτός . ( Οπως και η απουσία θερμότητας , εμφανίζεται ως κρύο , ως αντιδιαστολή.)
Από την μεταξύ τους αντιπαράθεση δομείται η διάσταση του χρόνου . ... και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί ημέρα μία ...
Το σκότος είναι μία ετερο προσδιορισμένη δημιουργία η οποία δεν νοείται ως είναι ,γιατί απλώς δεν έλαβε ύπαρξη από την υπαρξιακή πηγή των όντων ,τον Θεό, αλλά υπήρξε ως αναγκαιότητα . Είναι όρος στερητικός που απλώς δηλώνει την απουσία της ύπαρξης του φωτός.
Ο θεμελιώδης χαρακτήρας του φωτός υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι η παρουσία του συγκροτεί μία ολόκληρη διάσταση ύπαρξης : τον Χρόνο . Χωρίς την διαλεκτική αντίθεση του φωτός με το σκότος , ο χρόνος δεν θα είχε φυσική ύπαρξη ,αλλά θα υπήρχε ως αφηρημένη φιλοσοφική κατηγορία.
ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΚΟΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Την καίρια κοσμολογική αντίθεση ανάμεσα στο φως και στο σκότος είχε συλλάβει πολύ πρώιμα και η αρχαιοελληνική σκέψη. Οι Πυθαγόρειοι συμπεριέλαβαν το ζεύγος φως-σκότος στα δέκα θεμελιώδη αντιθετικά ζεύγη δυνάμεων που κυβερνούν και καθορίζουν την λειτουργία του κόσμου.
ΑΓΑΘΟΝ - ΚΑΚΟΝ
ΦΩΣ - ΣΚΟΤΟΣ
ΠΕΡΑΣ - ΑΠΕΙΡΟΝ
ΠΕΡΡΙΤΟΝ - ΑΡΤΙΟΝ
ΕΝ - ΠΛΗΘΟΣ
ΔΕΞΙΟΝ - ΑΡΙΣΤΕΡΟΝ
ΑΡΡΕΝ - ΘΗΛΥ
ΗΡΕΜΟΥΝ - ΚΙΝΟΥΜΕΝΟΝ
ΕΥΘΥ - ΚΑΜΠΥΛΟΝ
ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ - ΕΤΕΡΟΜΗΚΕΣ
Τα αριστερά στον ως άνω πίνακα μέλη των ζευγών αυτών είναι σύστοιχα προς την έννοια του αγαθού ενώ τα δεξιά αντιστοιχούν προς την έννοια του κακού.
Την αξιολόγηση αυτή του χωρισμού των Πυθαγορείων παρέλαβε και επισημοποίησε με το γνωστικό του κύρος ο Αριστοτέλης (Ηθικά-Νικομάχεια Β6,14-16) . Ο Αριστοτέλης αποδέχεται όχι μόνο ότι οι κοσμολογικές αρχές των Πυθαγορείων ισχύουν,αλλά επί πλέον έχουν ηθική νοηματοδότηση που στηρίζεται στην ριζική διάκριση ανάμεσα στο αγαθόν- κακόν.
Το σφάλμα είναι κάτι που μπορεί να συμβεί ποικιλοτρόπως (πλήθος ) , γιατί το κακόν ανήκει στο χώρο του απείρου αφού μπορεί να σφάλουμε ατέρμονα . Το άπειρο όμως προκαλεί τρόμο στην ανθρώπινη λογική γι αυτό και είναι κακόν.
Αντίθετα το ορθό (αγαθόν) γίνεται με ένα τρόπο (εν) ,γιατί το αγαθό είναι πεπερασμένο και συγκεκριμένο ( πέρας) . Επομένως το αγαθόν , οι καλές πράξεις ,έχουν όρια είναι σύμμετρες και τέλειες ,γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται τελειότερο από το άπειρο και άμορφο
(Αριστοτέλης)
Ετσι η αρετή που ταυτίζεται με το αγαθόν είναι δύσκολος στόχος ,επειδή ταυτίζεται με το εν ,ενώ η κακία εύκολος ,επειδή ταυτίζεται με το πλήθος σε κάθε του εκδοχή. Ετσι θα πρέπει να ερμηνευτεί και η Αριστοκρατική σύλληψη οργάνωσης της Πολιτείας από τους Πυθαγορείους. Για τους ίδιους λόγους η υπερβολή και η έλλειψη είναι γνωρίσματα της κακίας , αφού χαρακτηρίζονται από το πλήθος και το άπειρον , ενώ η μεσότητα είναι γνώρισμα της αρετής ,αφού χαρακτηρίζεται από το έν και το πέρας . Βέβαια ο Αριστοτέλης ξεπερνώντας τις Αριστοκρατικές αντιλήψεις των Πυθαγορείων ,απέδειξε ότι η μεσότητα συνάδει με την Δημοκρατία και ας στηρίζεται ως πολίτευμα στο πλήθος !
... επί πλέον ,το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους ,το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο γι αυτό το λόγο λοιπόν η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και η μεσότητα της αρετής ... (Αριστοτέλης)
ΤΑΥΤΙΣΗ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗΣ , ΣΚΟΤΟΥΣ ΚΑΙ ΚΑΚΊΑΣ
Είναι περιττό να τονιστεί ότι ο γνωστικός χαρακτήρας της αρετής ,που θεμελίωσε ο Σωκράτης και αποδέχθηκε ο Πλάτων , καθιστά τελικά το φως σύμβολο της αρετής.
Το σκότος , που είναι η έλλειψη φωτός κατά την Γένεση, έγινε λογικά παραδεκτό ως θεμελιώδες γνώρισμα της κακίας από την Χριστιανική σκέψη. Στην Καινή Διαθήκη η αναφορά στο φως ,ως σύμβολο του αγαθού και της θεότητας , αποτελεί κοινό τόπο.
...Εγώ ειμί το φως του κόσμου, ο ακολουθών μοι ου μη περιπατήση εν τη σκοτία ,αλλ΄ έξει το φώς της ζωής ...
Η συμβολοποίηση αυτή συνδέεται άμεσα με την Πλατωνική θεωρία των Ιδεών, αφού το φως δεν είναι απλώς θεουργό σύμβολο αλλά ταυτόχρονα και πηγή γνώσης.
Επειδή ακριβώς η φύση του φωτός είναι αποκαλυπτική γίνεται αντιληπτό ως προυπόθεση της αλήθειας ,της ηθικότητας ,του αγαθού και άρα της θεότητας. Αντιστρόφως το σκότος ως κρυπτικό συνδέεται και με το κακό γιατί στο πλαίσιο της ίδιας φυσικής αντίληψης ,παρέχει κάλυψη σε κάθε ανομία.
Η διασύνδεση αυτή θεμελιώθηκε επίσης στον αρχαιοελληνικό στοχασμό και αξιοποιήθηκε από τον Σοφοκλή στον Οιδίποδα και μάλιστα με έναν ολότελα ανατρεπτικό τρόπο. Συγκεκριμένα ο Οιδίποδας προικισμένος με το φυσικό φως στερείται παντελώς του ηθικού φωτός , ενώ ο Τειρεσίας ,γεννημένος τυφλός σε φυσικό επίπεδο απολαμβάνει το ηθικό φως και αυτό αντιπαραθέτει θριαμβευτικά στην ηθική τυφλότητα του Οιδίποδα.
Οιδ... Βρίσκεσαι σε διαρκή τύφλωση , ώστε ούτε εμένα ούτε κανένα άλλον που βλέπει φως θα μπορούσες να βλάψεις ....
Τειρ. Αν και είσαι βασιλιάς πρέπει να εξισωθώ με εσένα ως προς το δικαίωμα να δώσω ίση απάντηση ,γιατί και εγώ έχω το δικαίωμα ,αφού δεν ζω ως δούλος δικός σου αλλά του Λοξία ,άρα δεν θα θεωρηθώ προστατευόμενος του Κρέοντα . Λέω λοιπόν ,επειδή με έβρισες ως τυφλό , εσύ και έχεις μάτια και δεν βλέπεις σε ποιό σημείο του κακού βρίσκεσαι ,ούτε που κατοικείς ,ούτε με ποιούς συζείς . Αραγε γνωρίζεις από ποιούς κατάγεσαι ;
Ο Σοφοκλής ως γνήσιος Ελληνας στοχαστής δραματοποιεί μια ψευδαίσθηση ηθικότητας : η κατοχή του υλικού φωτός - και η δυνατότητα της εμπειρικής γνώσης που επιτρέπει αυτή η κατοχή - δίνει την εντύπωση ότι ο Ανθρωπος είναι προικισμένος με το Φως ως ευρύτερο σύμβολο της Θεουργού γνώσης . Αυτή η ψευδαίσθηση μπορεί να αποβεί μοιραία ,όταν πάνω σε αυτή καθένας μας θεμελιώσει την ζωή του.
Πρόκειται ουσιαστικά για μία γνωστική και ηθική πλάνη , στην οποία ακριβώς πλειοδότησε ο νεότερος Δια-φωτισμός ,καπηλευόμενος τον όρο φως .
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ : Η ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ
Ο τρόπος πρόσληψης της αρχαίας ελληνικής σκέψης στην μεσαιωνική Δύση δημιούργησε τις προυποθέσεις μιας πρωτοφανούς σύγχυσης.
Η ανθρώπινη σκέψη σταδιακά αυτονομήθηκε από την ηθική συνείδηση. Εγινε από θεωρία ,εμπειρία και αντιδρώντας στην εσφαλμένη τακτική του μεσαίωνα , η ανθρώπινη σκέψη εμφανίζεται ως φως. Μάλιστα το κίνημα που εξέθρεψε αυτή την αυτονόμηση χαρακτηρίσθηκε Διαφωτισμός και για να αποκτήσει κοινωνικό κύρος διακήρυξε ότι επανα ανακάλυψε την Αρχαιότητα , η οποία δήθεν είχε ξεχαστεί κατά τον Μεσαίωνα.
Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού η αντίθεση φως-σκότος επανοηματοδοτήθηκε με ένα τρόπο που διαστρέβλωσε τόσο την αρχαιοελληνική ,όσο και την χριστιανική παράδοση και ορολογία. Η διαστρέβλωση αυτή ήταν κυρίως αποτέλεσμα της έκπτωσης της παιδείας σε γνώση και μάλιστα πρακτική, και επιπρόσθετα της έκπτωσης της ελευθερίας στο ιδεώδες του εγκοσμίου φιλελευθερισμού.
Η παιδεία στην ελληνική αρχαιότητα ήταν ένα μέσο για την κατάκτηση της αρετής ... έστιν άρα αρετή έξις προαιρετική εν μεσότητι ούσα τη προς ημάς ωρισμένη λόγω και ως αν φρόνιμος ορίσειν ...
είναι λοιπόν η αρετή συνήθεια που επιλέγει κάποιος και συνιστά έκφραση της προσωπικής μεσότητας ,καθορισμένη με την λογική όπως θα την προσδιόριζε ο σκεπτόμενος άνθρωπος
Συνάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι η παιδεία ως άσκηση αρετής στηρίζεται στην δόμηση της λογικής ,άρα έχει αυστηρά θεωρητικό χαρακτήρα . Για αυτό ,ιδεώδης τύπος ανθρώπου για τον Φιλόσοφο ήταν ο θεωρητικός , και επίσης για αυτό καταδικάζεται ο Σοφιστής ως μεταπράτης γνώσεων ! Τούτο βέβαια δεν σημαίνει ότι ο Αριστοτέλης και γενικώς η αρχαιολληνική σκέψη απορρίπτουν τον πρακτικό βίο, ως μέσο απόκτηση της αρετής.
Οι πράξεις υπαγορεύουν και εδραιώνουν το ήθος ,ωστόσο η παιδεία που διαμορφώνει και εκλεπτύνει τον άνθρωπο ώστε να ασκεί ενάρετα έργα είναι καρπός λογικός ,άρα θεωρητικός. Πρακτική παιδεία δεν υπάρχει ,διότι ο άνθρωπος είναι ον με βούληση ,και όπως είπε αιώνες μετά ο Νίτσε , αν η βούληση δεν δομηθεί λογικά τότε παραμένει ενστικτώδης και γι τον λόγο αυτό εγκληματική δύναμη.
Ο Διαφωτισμός μετατρέποντας το θεωρείν σε πράττειν ,και μάλιστα οικονομικά αξιοποιήσιμο κατά τις επιδιώξεις της αστικής τάξης - μετατρέπει το γνωστικό σκότος σε φως ,και ενώ κομπάζει ότι απελευθερώνει τον Ανθρωπο ,ουσιαστικά τον υποδουλώνει ,αφού το ελεύθερο φρόνημα είναι τελεολογικό ,αλλά όχι ιδιοτελές. Δηλαδή ενδιαφέρεται για τον σκοπό των πράξεων και των φαινομένων ,αλλά δεν τα εκμεταλλεύεται . Πρόκειται για την σαφή διαφορά ανάμεσα στον Φιλόσοφο (Αριστοτέλη,Πλάτωνα,Σωκράτη) και τον ανηθικολόγο Σοφιστή ( Γοργία,Πρόδικο) και την ακόμη σαφέστερη διαφορά του Οιδίποδα από τον Τειρεσία.
Αν όμως ο Διαφωτισμός αλλοιώνει την αρχαιοελληνική σκέψη - αντλώντας έστω και χωρίς να το ξέρει από την Σοφιστική - την χριστιανική παράδοση την ανατρέπει άμεσα και συνειδητά ! Στηριζόμενος στο αίτημα του φιλελευθερισμού αυτονόμησε την φιλοσοφική σκέψη από την θεολογία, ερμηνεύοντας την πρώτη ως υλιστική συλλογιστική και την δεύτερη ως νεφελώδη μεταφυσική. Θεώρησε μάλιστα αυτή την μεθοδολογία , ως πρακτική καινοτόμο και φωτισμένη.
Δυστυχώς , σε αυτή την επέμβαση ο Διαφωτισμός ευνοήθηκε από την διαμορφωμένη στην Δύση φιλοσοφική παράδοση του σχολαστικισμού , που μετέτρεψε τον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό λόγο σε απολογητικό λόγο , όχι του χριστιανισμού αλλά του Παπισμού.
Αγνοήθηκε δηλαδή η σύνθεση Ελληνικής φιλοσοφικής και Χριστιανικής Αποκάλυψης που είχε επιτευχθεί στην Ανατολική Πατερική Παράδοση.
Ετσι το υπερκόσμιο φως των Ευαγγελιών θεωρήθηκε σκοτάδι ,σύμβολο δεσμευτικό του ανθρώπινου στοχασμού ,ενώ για την ακρίβεια σκοτάδι στάθηκε η προσπάθεια των ανθρώπων να μεταδαλαμπαδεύσουν την δική τους νοσηρή τυφλότητα ως ευαγγελικό φως. Πρόκειται και πάλι για την Οιδιπόδεια πλάνη : η λύση του αινίγματος της Σφίγγας στάθηκε η ρήση '' Ανθρωπος ''. Επειδή ωστόσο ο άνθρωπος (ο Οιδίπους) που την υπαγόρευσε εξαργύρωσε την γνώση με μία βασιλεία και χάραξε αυτόφωτη πορεία , εκτός από το τέρας έβλαψε και τον εαυτό του.
Αυτό το φως ακριβώς αναγόρευσε σε κέντρο γνωστικής φωτοχυσίας ο Διαφωτισμός και έτσι αν και γκρέμισε τα τέρατα των παπικών προλήψεων και δεισιδαιμονιών ,εντέλει αυτοκαταστράφηκε ,συμπαρασύροντας στον αιώνα μας και τον ανθρωπιστικό πολιτισμό.
Η κατίσχυση της θετικιστικής πρακτικοποιημένης Επιστήμης ως φωτός αυτονόμου είναι ίσως η μεγαλύτερη απόδειξη της στρέβλωσης του φωτισμού , ως αρχαιοελληνικού ιδανικού .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου