Translate

Κυριακή 12 Ιουνίου 2011

JACQUELINE DE ROMILLY - Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί (γαλλ. Jacqueline Worms de Romilly, πατρικό Jacqueline David) (26 Μαρτίου 1913 - 18 Δεκεμβρίου 2010) ήταν Γαλλίδα κλασική φιλόλογος και ελληνίστρια. Από τις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες στο χώρο των αρχαιοελληνικών σπουδών του εικοστού αιώνα, ήταν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο Collège de France και η δεύτερη γυναίκα που ανακηρύχθηκε ισόβιο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας (Académie Francaise). Είναι διάσημη για τις μελέτες της στην αρχαιοελληνική γραμματεία της κλασικής εποχής και ειδικά στον Θουκυδίδη, καθώς και για το εκτεταμένο έργο της σχετικά με την ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας.

Οι πελατειακές σχέσεις πολιτικών και ιδιωτών άρχισαν στον αιώνα του Περικλή.Στρέφει την προσοχή της στους χαλαρής ηθικής πολιτικούς διαδόχους του Περικλή που καταγγέλλει ο Θουκυδίδης. Και µε τους οποίους αρχίζει η πελατειακή σχέση της πολιτικής µε τους ιδιώτες, που ισχύει και σήµερα σε πολλές χώρες.
«Στην πολιτική δεν αρκεί η διαφάνεια χωρίς την αρωγή µίας σθεναρής ηθικής. Μίας ακέραιης εντιµότητας που θα καθοδηγεί τις πολιτικές επιλογές. Κι όταν αυτές οι δύο εκλείψουν, οι συµβουλές αυτών των πολιτικών ανδρών (που τους αποκαλούν δηµαγωγούς) χάνουν κάθε αξία, κάθε διάνοια, κάθε ένδειξη προνοητικότητας. Γιατί θέτουν τις υπηρεσίες τους στα καπρίτσια του λαού».
«Το να µάθεις να σκέφτεσαι, να κρίνεις, να είσαι ακριβολόγος και να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ανταλλάσσεις ιδέες, να ακούς τον άλλον σηµαίνει ότι είσαι ικανός να κάνεις διάλογο. Είναι ο µόνος τρόπος για να µετριάσεις τη βία που ορθώνεται γύρω µας»,
«Οι λέξεις είναι το φρούριο που προφυλάσσει από την κτηνωδία. Οταν δεν γνωρίζουµε, όταν δεν µπορούµε να εκφραστούµε, όταν χειριζόµαστε τα πράγµατα κατά προσέγγιση όπως κάνουν πολλοί νέοι σήµερα, όταν τα λόγια δεν είναι αρκετά για να ακουστούν, όταν ο λόγος δεν είναι επεξεργασµένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής, τότε δεν µένει παρά η γροθιά, το ξύλο, η τυφλή βία. Κι αυτη απειλεί να στραγγαλίσει τον δυτικό, ανθρωπιστικό ιδανικό µας κόσµο».
«Δεν κατοικούμε μια χώρα, κατοικούμε μια γλώσσα» έλεγε ο Σιοράν· και αυτό είχε προσπαθήσει να αποδείξει η Ζακλίν ντε Ρομιγύ που κατοίκησε με πάθος την ελληνική γλώσσα. Το έργο της-και ευτυχώς, μεγάλο μέρος του είναι μεταφρασμένο στα ελληνικά- διαπερνάται από την αγάπη και την εμμονή για την ελληνική γλώσσα.
Στο εντελώς πρόσφατο βιβλίο της Μαθήματα ελληνικών, που στα γαλλικά είχε κυκλοφορήσει το 2008 και στα ελληνικά το 2009 (εκδόσεις Ωκεανίδα) και που η τυφλή πιά Ζακλίν ντε Ρομιγύ είχε γράψει μαζί με τη μαθήτρια της Μονίκ Τρεντέ, η μεγάλη ελληνίστρια μας είχε κάνει μια ένεση αισιοδοξίας.

Εκεί που νομίζαμε ότι τα ελληνικά είχαν πεθάνει, η Ζακλίν ντε Ρομιγύ μας είπε ότι η κρίση των ελληνικών, που είναι ταυτόχρονα και μια κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών, θα είναι σύντομη και θα παρέλθει γρήγορα. «Οπως και να ΄χει- και για να παραμείνουμε στην εκπληκτική ιστορία μιας εξελικτικής πορείας που μας οδηγεί από τον 15º αιώνα π.Χ. μέχρι τον 21º- το σίγουρο είναι πως σαστίζει κανείς μπροστά στη δύναμη με την οποία διαδόθηκε η ελληνική γλώσσα μέσα από τόσες κρίσεις και αναγεννήσεις» έγραφε. Σ’αυτό το βιβλίο η Ρομιγύ υποστήριζε και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: ότι η ελληνική γλώσσα δεν αποτελεί μόνο μέσο πρόσβασης στα ίδια τα κείμενα αλλά και το ότι η ποιότητά της διαμόρφωσε την ποιότητα των έργων.
Ο πλανητικός Ελληνισμός ειναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με την Ελληνική γλώσσα και συνεπώς ειναι αδιανόητο να ισχυρίζεται κανείς οτι δύναται ο πλανήτης να  ενοποιηθεί υπο τον κοινό Ελληνικό πολιτισμό χωρίς όλοκληρο να ομιλεί συνάμα και την Ελληνική γλώσσα.
Η ελληνική γλυκύτης ειναι το ακριβώς αντίθετο της φραγκικής βίας .Ο Ελληνισμ� Ελ�α επιβληθεί  μίαν ημέρα επι όλου του πλανήτου μέσω της ελληνικής γλυκύτητας ,όπως η γλυκύτητα του Χριστού. Η ανεξιθρησκεία ,η απλότης ,η ειλικρίνεια , το καλόν κ΄ αγαθόν ,το ακριβώς αντίθετο του πονηρού Σικελού Ελληνος ... Η λέξη κλειδί ειναι ‘πράος’ ,πραότης. Στην πηγή των διαφορετικών αυτών Ελληνικών αξιών υπάρχει μία κοινή διάθεση υποδοχής του άλλου με την πρόθεση να του κάμει  καλό.
Η Ελληνική ‘πραότητα’ μετεδόθει στην Ελληνική Χριστιανική Ορθοδοξία ,όταν η αγάπη για τον άνθρωπο  ,<<η φιλανθρωπία>> , μεταφέρεται στον Θεό με την Χριστιανική λέξη <<αγάπη>>.
Ο εξελληνισμός των Εβραίων υπήρχε ένας πρόσθετος λίθος στην ανέγερση της πυραμίδος του πλανητικού πολιτισμού ,η κορυφή της οποίας ειναι ο Ελληνισμός. Ο Εβραϊσμός υπεχρεώθει να ορίσει τον εαυτό του σε σχέση με τις αξίες του Ελληνισμού. Την ίδια δε στιγμή που ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς  , ως εξελληνισμένος Εβραίος της Αλέξάνδρειας όνομάζει την θεεική αγάπη φιλανθρωπία και χρησιμοποιεί την λέξη πραότητα για τον θεό ,ενεφανίζετο ο Χριστιανισμός .Επιπλέον η λέξη <<συγγνώμη>> διαστέλλεται στην όρθόδοξη λέξη <<άφεσις>>. . Συνεπώς ο Χριστιανισμός δεν ειναι Εβραικός αλλά Ελληνικός και ο Χριστός ενανθρωπίστηκε ως Ελλην ήρωας.
Συνεπώς στο αδιέξοδο της σημερινής παγκοσμοποιήσεως ή άλλως Φραγκοκρατία που μόνιμο χαρακτηριστικό υπήρξε πάντα η βία και ο φανατισμός ειναι φυσικά ο Ελληνισμός. Ακόμη και στο Βυζάντιο το ιδανικό του Ελληνισμού υπήρξε η Ανεξιθρησκεία και η Ειρήνη. Η Ελλάς εγνώρισε την βία  ,αλλά κατεδίκασε την βία . Η λογοτεχνία της εποχής το αποδεικνύει.Ο Ελλην κλαίει με λοιγμούς κατά της μοίρας του ανθρώπου ,ενώ ο Φράγκος χαίρεται στον πόλεμο , τον οποίο το επιδιώκει.Στην Ιλιάδα ο Ζεύς δεν υποστηρίζει τον Αρη, τον θεό του πολέμου. Καμμία Ελληνική πόλη δεν ηθέλησε ποτέ για προστάτη τον Αρη για προστάτη της πόλεως. Ο Παννελληνισμός , η λύση για την ενωμένη Ευρώπη ειναι η λύση για την επιβίωση του πλανήτη.
Ο Πανελληνισμός εθριάμβευσε μόνον όταν αποσυνδέθηκε απο την ιδέα του Ελληνικού κράτους ,ακόμη και όταν κατακτήθηκε απο τους Ρωμαίους. Παννελληνισμός και κράτος ειναι έννοιες ασυμβίβαστες. Επιβίωσε μέσω της Ρωμαικής,Βυζαντινής,Οθωμανικής αυτοκρατορίας , δηλαδή για 2000 χρόνια καθότι δεν υπήρξε Ελληνικό κράτος.Οταν οι αρχαίοι Ελληνες έλεγαν η Ελλάς εννούσαν ο πολιτισμός .Οταν έλεγαν οι βάρβαροι εννούσαν οι μή πολιτισμένοι.
Τα λατινικά δεν επέζησαν και έγιναν μία γλώσσα νεκρή.Οχι όμως τα Ελληνικά.Τα Ελληνικά διαχέουν την καθημερινή μας ζωής  . Θα ήτο βαρβαρότης να αφήναμε μία τόσο καθαρή πηγή να χαθεί στο σκοτάδι. Απο όλα τα δυσάρεστα αποτελέσματα του τυφλού ματεριαλισμού μας,αυτό θα ήτο και το πλέον παράλογο. Ματεριαλισμός λέξη λατινική. Αλλά ιδεαλισμός ,το ιδανικό ,η ιδέα  , λέξεις Ελληνικές.

Η Ελλάδα, ο μύθοι της, οι ήρωές της εξακολουθούν να είναι «στη μόδα»… Και αυτό δεν είναι διόλου παράξενο.  Στο σημείο που μπορεί να νομίσει κανείς ότι όλα τελειώνουν για την ελληνική γλώσσα, εκεί ακριβώς όλα αρχίζουν. «Συνέβη αυτό όταν το Βυζάντιο, τη μόνη ελπίδα που είχε απομείνει για να διατηρηθεί ζωντανή η ελληνική γλώσσα, έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Αντί να πεθάνει η ελληνική γλώσσα μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, ήταν ακριβώς τότε που πολλοί Ελληνες της Κωνσταντινούπολης μετανάστευσαν στην Ευρώπη, εκδηλώθηκαν κάποιες προσπάθειες αναβίωσης των ελληνικών στη Φλωρεντία, άρχισε ο Ερασμος στο Ρότερνταμ να προτρέπει ολόκληρη την Ευρώπη να μάθει ελληνικά, ήρθε και η ανακάλυψη της τυπογραφίας το 1440 και συνέβαλε καθοριστικά όχι μόνο στη διάδοση των γραμμάτων και στην κυκλοφορία των γλωσσών, αλλά και στην εξάπλωση της διδασκαλίας των ελληνικών (…). Και αν νιώθουμε ότι μπαίνουμε σε έναν νέο Μεσαίωνα, αν οι μελετητές των αρχαίων γλωσσών, που αρχίζουν να σπανίζουν πλέον στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, θυμίζουν αναπόφευκτα τους αντιγραφείς του 13ου αιώνα που με τον ζήλο τους κρατούσαν άσβεστη τη φλόγα στα κελιά των μοναστηριών, μπορούμε τουλάχιστον να ελπίζουμε, καθώς όλα οδεύουν πιο γρήγορα σήμερα από ό,τι στο παρελθόν, ότι η κρίση θα είναι σύντομη και θα παρέλθει γρήγορα».
 Υπάρχει μια σιωπηρή υπόσχεση σε μια διαδικασία φυσιολογικής ανάπτυξης, την οποία εγγυάται η φύση. Πώς εξηγείται όμως το συγκεκριμένο φαινόμενο; Ο πρώτος λόγος που συνέβαλε καταλυτικά στην εξάπλωση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ανά τους αιώνες ήταν η άρρηκτη σχέση η οποία συνέδεσε τη γλώσσα με τη θαυμαστή ακτινοβολία των έργων που γράφηκαν σε αυτήν. Πέρα από το ότι η Ελλάδα επινόησε διαδοχικά όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά είδη, σχεδόν όλους τους μύθους και μεγάλο αριθμό σπουδαίων φιλοσοφικών δογμάτων, η ελληνική γλώσσα δεν αποτελεί μόνο μέσο πρόσβασης στα ίδια τα κείμενα. Είναι εξίσου αλήθεια ότι το ποιόν της ελληνικής γλώσσας διαμόρφωσε το ποιόν των έργων.
 

Οπως επιχειρεί να δείξει η συγγραφέας σε αυτό το ύστατο εγχειρίδιο ελληνικών με πλήθος παραδειγμάτων, τα λογοτεχνικά έργα επιβλήθηκαν μέσα στους αιώνες ακολουθώντας μια συνεχή ροή από επινοήσεις που επέτρεπαν στη γλώσσα να ανανεώνεται, προσδίδοντάς της μια αίσθηση γλωσσικής έκφρασης η οποία συνδυάζει ακρίβεια και ομορφιά. Εκπλήσσεται κανείς από την ικανότητα της γλώσσας αυτής να εκφράζει τόσες ποιητικές και φιλοσοφικές ανακαλύψεις. Το πυκνό αισχύλειο ύφος συνοδεύεται από υποβλητικές παρομοιώσεις και επινοήσεις λέξεων σπάνιας τόλμης: «αργυραμοιβός σωμάτων» ήταν ο θεός του πολέμου Αρης, σαν μικροτραπεζίτης που αντάλλασσε τους νεκρούς όπως ανταλλάσσουμε νομίσματα. Η ευρηματικότητα συνεχίζεται όταν αποκαλεί την ωραία Ελένη «πολυλάνωρ», δηλαδή γυναίκα με πολλούς άντρες, ενώ για το όνομά της σχολιάζει ότι Ελένη σημαίνει «ελένας» (από το ελείν και ναυς), «αυτή που ρημάζει τα καράβια» (Καραβοπνίχτρα). Μάλιστα, η ευφάνταστη υβριστική έκφραση του Αριστοφάνη «κρουνοχυτρολήραιον ει»- λέξη που κατασκεύασε ο ποιητής από τον κρουνό (πηγή), τον χύτρο (τσουκάλι) και το ληρέω (μωρολογώ), για να πει «είσαι ανόητος πολυλογάς»- έχει επιβιώσει, κάτι που πιθανότατα γνώριζε η Ρομιγύ αλλά όχι οι αναγνώστες της, παραλλαγμένη ως τις μέρες μας: «είσαι κρασοκανάτας». ΄
Τα πράγματα σοβαρεύουν όταν έχουμε τη δημιουργία λέξεων ή παραγώγων που επιτρέπουν ακριβέστερη νοηματοδότηση σε ιδέες και νοήματα.
«Σήμερα είμαστε σε θέση να αποτιμήσουμε το μέγεθος της αθηναϊκής ευρηματικότητας η οποία, ακριβώς στο κατώφλι του 5ου αιώνα π.Χ., δημιούργησε εντελώς συνειδητά τη λέξη «δημοκρατία». Ο όρος επινοήθηκε ταυτόχρονα με το πολιτικό σύστημα που περιέγραφε και που ίδρυσαν τότε οι Αθηναίοι» .
Την ίδια εποχή γίνεται η διάκριση μεταξύ «ηγεμονίας» και «αυτοκρατορίας», δημοκρατίας και δημαγωγίας, ταξινομούνται οι διάφορες μορφές συγκρότησης μιας πολιτείας.
«Ολα αυτά εγγράφονται στον 5ο αιώνα, στον αιώνα της αθηναϊκής ακτινοβολίας, αλλά εγγράφονται πλέον και στις οριστικές κατακτήσεις του πνεύματος και της γλώσσας».
Η επινόηση λέξεων και ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου πήγαιναν μαζί με την εκλέπτυνση της πολιτικής ανάλυσης. Και παρ΄ όλο που η ελληνική θεωρείται σήμερα νεκρή γλώσσα, μια πλειάδα λέξεων που κατασκευάζονται στη Δύση για να προσδιορίσουν νέες πραγματικότητες είναι ελληνικές- το τηλέφωνο, ο φιλοτελισμός, η ψυχανάλυση. Ακόμη και το όνομα Ευρώπη είναι ελληνικό. Ανήκει στην πριγκίπισσα που ερωτεύεται ο Δίας όταν τη βλέπει να παίζει με τις φίλες της στην παραλία της Σιδώνας.
«Είτε μιλάμε για γλώσσα είτε για λογοτεχνία ή για τέχνη, η ελληνική κληρονομιά δεν είναι απλώς μια κληρονομιά κοινή σε όλους τους λαούς της Ευρώπης»
 «Είναι ο αρχικός πυρήνας, η “μαγιά” θα λέγαμε της Ευρώπης».
Και ακόμη παραπέρα: με τρόπο σταθερό και επίμονο, μέσα από την αρχαία τραγωδία ή την πολιτική επιστήμη, τη μυθολογία ή την ιστορία, το ελληνικό πνεύμα επικεντρώθηκε στην «ανθρώπινη κατάσταση» και όχι στις ιδιαιτερότητες του «ιδιωτεύοντος» ανθρώπου.
«Είναι σίγουρο ότι οι Ελληνες και βίαιοι ήταν, και πολέμους, ακόμα και εμφύλιους, έκαναν. Αυτά είναι τα γεγονότα. Αλλά, όμως, υπάρχουν και τα κείμενα. Κι αυτά εκφράζουν ομόθυμα την άποψη ότι είναι φοβερό να ζει κανείς μέσα στη βία, ότι πρέπει να την ελαττώσουν και να τη σταματήσουν. Ολα τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μας έχουν παραδοθεί καταδικάζουν τον πόλεμο με τέτοια δύναμη που παραμένουν μέχρι σήμερα πρότυπα» .
Για αυτόν τον λόγο έμαθε ελληνικά ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα της Συρίας τον 2ο αιώνα μ.Χ., και έγινε τόσο διάσημος συγγραφέας που ενέπνευσε τον Ερασμο στο Ρότερνταμ, τον 15ο αιώνα, ο οποίος βοηθάει τώρα με τη σειρά του τους νεαρούς απογόνους των Γαλατών χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα του να ανακαλύψουν την ελληνική γλώσσα.

Δεν υπάρχουν σχόλια: