ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ - ΟΥΤΟΠΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Στην απογραφή του Δημητρίου Φαληρέα το 317 π.Χ καταγράφονται
21 000 Πολίτες - 10 000 Μέτοικοι - 400 000 Δούλοι

Ο Αθηναίος Πολίτης
Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά δίνει τον ορισμό του πολίτου ως αυτόν που έχει το δικαίωμα να γίνει δικαστής ή αιρετός άρχοντας και να συμμετέχει στην Εκκλησία του Δήμου και στις επιτροπές των Ηλιαστών.
Οπως σε όλες τις δημοκρατικές ελληνικές πόλεις έτσι και στην Αθήνα ο κάθε πολίτης είχε ισονομία ,δηλαδή πλήρη ισότητα δικαιωμάτων ,προνομίων και υποχρεώσεων. Ελεύθερα επίσης μπορούσε να επιχειρεί να εμπορεύεται και να συνεταιρίζεται. Για να μπορούν και οι φτωχότεροι να συμμετέχουν στα κοινά καθιερώθηκε μισθός για τους άρχοντες και βουλευτές.
Με Νόμο του Περικλέους προϋπόθεση αποκτήσεως της ιδιότητας του πολίτου ήταν η καταγωγή από αμφοτέρους τους γονείς Αθηναίους πολίτες .
Παλαιότερα αρκούσε να είναι ο πατέρας Αθηναίος πολίτης .

Μέτοικοι
Οι μέτοικοι ήταν ξένοι , δηλαδή Αθηναίοι ελληνικής συνήθως καταγωγής που διέφεραν από τους περαστικούς ξένους κατά το ότι είχαν την άδεια σήμερα ονομάζεται πράσινη κάρτα να παραμένουν και να εργάζονται στο έδαφος της πόλεως μετά την  εγγραφή στα Μητρώα του Δήμου που κατοικούσαν. Η λαθραία εγκατάσταση και παραμονή μετοίκων ήταν φυσικά αδιανόητη στην αρχαία Αθήνα. Πλήρωναν ως ετήσιο φόρο το μετοίκιον , 12 δραχμές οι άνδρες και 6 δραχμών οι γυναίκες.
Και εκπλήρωναν την στρατιωτική τους υπηρεσία. Οι πλούσιοι μέτοικοι ανελάμβαναν λειτουργίες ,πλην της τριηραρχίας για προφανείς λόγους ασφαλείας. Επίσης όπως οι πολίτες , οι μέτοικοι είχαν την προστασία των Δικαστηρίων ,δεν μπορούσαν όμως να εκλεγούν δικαστές ή να ασκήσουν πολιτικά δικαιώματα . Συμμετείχαν σε λατρευτικές πράξεις και φοιτούσαν στα σχολεία.
Γενικά τα δικαιώματα των μετοίκων ήσαν τα ίδια με αυτά των πολιτών με εξαίρεση τα πολιτικά και της ιδιοκτησίας γης. Οσον αφορά την ιδιοκτησίαν γης ,εξαιρούνταν όσοι για σπουδαίες πράξεις τους ετιμώντο με Ισοτέλειαν . Κυρίως  ήσαν έμποροι ,τεχνίτες ,βιομηχανικοί εργάτες ,αλλά και καλλιτέχνες χωρίς να λείπουν και οι άνθρωποι των γραμμάτων.
Η οικονομική δραστηριότητα των μετοίκων έδωσε ισχυρότατη ώθηση στην οικονομία και επέτρεψε σε πολλούς από αυτού να συσσωρεύσουν σημαντικό πλούτο σε κινητές αξίες, δεδομένου ότι απαγορευόταν στους μετοίκους να αποκτήσουν ακίνητη περιουσία.

Οι Δούλοι
Ο δούλος στην αρχαία Ελλάδα ,συνήθως βαρβαρικής καταγωγής ,εθεωρείτο πάντοτε άνθρωπος με ψυχή σε αντίθεση με την Ρώμη όπου ο δούλος εθεωρείτο άψυχον πράγμα , res , υπό την απόλυτο εξουσία του κυρίου του, που τον χρησιμοποιούσε κατά βούληση είτε ως υποζύγιο ,είτε ως σεξουαλικό όργανο ,είτε απλώς τον θανάτωνε .
Συχνά οι δούλοι στην Αθήνα και σπάνια στην Ρώμη απελευθερώνοντο από τους ιδιοκτήτες τους διά πράξεως εν ζωή ή διά διαθήκης και καθίσταντο ελεύθεροι ,αποκτώντας δικαιώματα όπως αυτά των μετοίκων. Απελευθερώσεις μπορούσε να διατάξει και η πολιτεία ως αναγνώριση εξαιρετικών πράξεων του δούλου.
Οι δούλοι απασχολούνταν κυρίως στην βιοτεχνία και στις οικιακές εργασίες λιγότερο δε στις αγροτικές εργασίες λόγω της εποχικότητάς τους. Οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι αστυφύλακες (Σκύθες) στην Αθήνα ήσαν δούλοι. Η τιμή ενός υγιούς και δυνατού δούλου σύμφωνα με την επιγραφή του Κηφισοδώρου κατά το έτος 414 π Χ έφθανε τις 300 αττικές δραχμές .
Σε κάθε περίπτωση η καθημερινή ζωή των δούλων στην αρχαία Αθήνα δεν διέφερε από αυτήν των ελευθέρων πολιτών, με εξαίρεση το Λαύριο όπου γινόταν η εξόρυξη και κατεργασία του αργύρου κάτω από ιδιαίτερες δύσκολες συνθήκες .
Απαγορευόταν με αυστηρές ποινές ,ακόμη και  με θανατική  ποινή , η κακοποίηση των δούλων ,η άσκηση βίας , η σεξουαλική εκμετάλλευση ή η θανάτωση δούλου . Καταγγελία ενώπιον των Θεσμοθετών Αρχόντων μπορούσε να κάνει οποιοδήποτε ,ακόμη και δούλος.
Οι ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης των δούλων επιβεβαιώνονται από το γεγονός δεν παρατηρήθηκε καμία εξέγερση δούλων στην αρχαία Αθήνα ,σε αντίθεση με την Ρώμη (Σπάρτακος).
Στο Λαύριο μόνο παρατηρούνταν συχνά αποδράσεις δούλων, λόγω σκληρών συνθηκών εργασίας.

Η κοινωνία της Αθήνας - Οικονομία
Μολονότι ,η αρχαία Αθήνα δεν ήταν «κοινωνία αγγέλων» και η Αττική κωμωδία συχνά διακωμωδεί αλύπητα τους ανόμως πλουτίσαντες
(Πλούτος , Αριστοφάνης) ,εν τούτοις δεν προκύπτει από πουθενά ότι υπήρχε κάποια πάλη των τάξεων , με την μαρξιστική έννοια του όρου.
Η πόλις νομοθετούσε ευνοϊκά για τους άπορους πολίτες , καθότι θεωρούσε ντροπή για την πόλιν την φτώχια των συμπολιτών της.
Ενώ η άμεση φορολογία εισοδήματος στην Αθήνα δεν εφαρμόσθηκε η έμμεση φορολογία υπό μορφή δασμών εισαγωγικών ή εξαγωγικών αποτελούσε σημαντική πηγή Δημοσίων Εσόδων και είχε ανατεθεί στους τελώνες.
Η κοινωνική προσφορά των ευπόρων πολιτών ήταν μέσω των λεγομένων λειτουργιών .
Σημαντικές δαπάνες του κράτους
(άμυνα, θρησκευτικές τελετές ,θεατρικές παραστάσεις ,εορτασμοί κα) καλύπτονταν από τακτικές ή έκτακτες εισφορές των πλουσίων μέσω των λειτουργιών,(τριηραρχία ,χορηγία, λαμπαδηδρομία κα).
Η παρακολούθηση των θεατρικών παραστάσεων από όλο τον λαό, ως μέρος της θρησκευτικής εορτής των εν Αστει Διονυσίων ,στο θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα ,17000 θέσεων, αποτελούσε σημαντικό στοιχείο κοινωνικής και μορφωτικής φροντίδας.
Ως αμοιβή των πτωχών για την συμμετοχή σε δημόσιες υπηρεσίες καθιερώθηκε ο μισθός εκ 3 οβολών ,το γνωστό τριόβολον για τις συνεδρίες της Εκκλησίας του Δήμου και το δικαστήριο της Ηλιαίας βοηθώντας έτσι τους φτωχούς πολίτες οικονομικά ,αλλά και επιτρέποντας τους να συμμετέχουν αζημίως στα κοινά.
Για τους φτωχούς καθιερώθηκε επί Περικλέους η καταβολή από το δημόσιο ταμείο των θεωρικών ,δηλαδή 2 οβολών ,για να πληρώσουν την θέση τους στο θέατρο .  
Η μεγάλη πλειοψηφία των Αθηναίων Πολιτών ,περίπου το 80% , ζούσε από την γη τους.
Το 431 π Χ μόνο 1 στους 40 αγρότες ήταν μεγάλο ιδιοκτήτης.
Οι υπόλοιποι καλλιεργούσαν οικογενειακώς τους αγρούς που είχε απελευθερώσει ο Σόλων από τα βάρη (σεισάχθεια) .
Τα προιόντα ήταν λάδι, κρασί, δημητριακά, λαχανικά, και φρούτα.
Η κτηνοτροφία λόγω έλλειψης βοσκοτόπων , περιοριζόταν στην ανάπτυξη μικρών κοπαδιών αιγοειδών, προβάτων, και οικόσιτων πουλερικών και χοίρων. Ο Υμηττός παρείχε μέλι και ξύλα και ο Σαρωνικός αλιεύματα που συνήθως παστώνονταν προς συντήρηση.
Απο το 430 π Χ αρχίζει να αναπτύσσεται μία νέα τάξη επιχειρηματιών που πλούτισαν πολύ από τις βιοτεχνικές τους δραστηριότητες και αναμίχθηκαν στην πολιτική ως δημαγωγοί με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον βυρσοδέψη Κλέωνα που διακωμωδήθηκε αλύπητα από τον Αριστοφάνη (Σφήκες,Ιππής)
Αλλες βιοτεχνικές μονάδες ήταν το εργαστήριο ασπίδων του Λυσία που απασχολούσε 120 δούλους και το ξιφοποιείο και μαχαιροποιείο του Δημοσθένους εκ Παιανίας που απασχολούσε 30 τεχνίτες και το κλινοποιείο του ιδίου με 20 ξυλουργούς.
Οι μισθωτοί εργαζόμενοι πληρωνόνταν «κατ΄αποκοπήν» δεδομένου ότι η ακανόνιστη ροή των παραγγελιών δεν επέτρεπε την μόνιμη πρόσληψη κάποιου ως μισθωτού υπαλλήλου.
Οι εργαζόμενοι στα Δημόσια έργα πληρώνονταν με ημερομίσθιο 1 δραχμής την ημέρα για εργασία από την ανατολή μέχρι την δύση του ηλίου.
Οι αγγειοπλάστες ,αγγειογράφοι και κεραμοποιοί ,συγκεντρωμένοι γύρω από το Δίπυλο και τον Κεραμεικό ήταν συνήθως ελεύθεροι πολίτες ή μέτοικοι βοηθούμενοι από ανειδίκευτους δούλους.

Το σημαντικώτερο πολύτιμο μέταλλο για την οικονομία της αρχαίας Αθήνας υπήρξε ο άργυρος που εξορυσσόταν κυρίως από τα μεταλλεία του Λαυρίου ,όπου υπήρχαν σημαντικά αργυρούχα κοιτάσματα . Οι Αθηναίοι επέτυχαν ήδη από τον 5ο αιώνα υψηλά επίπεδα εξόρυξης και επέτρεψαν την παραγωγή εξαιρετικής καθαρότητας αργύρου που χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά σχεδόν για την κοπή νομίσματος ,τις περίφημες για την καθαρότητα τους αττικές γλαύκες ,οι οποίες εξελίχθηκαν σε αποθησαυριστικό και συναλλακτικό νόμισμα σε όλον τον αρχαίο κόσμο.
Γύρω στο 483 π Χ το Λαύριο παρήγαγε καθαρό άργυρο βάρους 100 ταλάντων ετησίως,ήτοι 2,6 τόννους ,αξίας 600000 αττικών δραχμών .
Στην ακμή του Λαυρίου απασχολούσε πάνω από 12000 δούλους Θράκες και Παφλαγόνες με μισθό 1 οβολό το άτομο την ημέρα , ήτοι 60 δραχμές ετησίως.
Το εσωτερικό εμπόριο της Αθήνας ήταν επικεντρωμένο γύρω από την Αγορά που αποτελούσε το κέντρο της πολιτικής ,οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Οι πωλήσεις γινόταν πάντοτε «τοις μετρητοίς».
Για την τροφοδοσία της πόλις  εισάγετο  σιτάρι από την Αίγυπτο, την Μεγάλη Ελλάδα κλπ.
Επίσης εισάγονται υφάσματα, πάπυρος, μέταλλα, καρυκεύματα, ξυλεία, και υφάσματα.
Οι εξαγωγές περιλαμβάνουν οίνους, κεραμικά, ελαιόλαδο, αλλά και πεντελικό μάρμαρο.
Από τον 5ο αιώνα στο λιμάνι του Πειραιά επιβάλλονται τελωνειακά έξοδα 1%-2% επί της αξίας των διακινουμένων αγαθών που αργότερα το 413 π Χ αυξάνονται σε 5% .
 Τα τετράδραχμα με την κεφαλή της Αθηνάς στην μία όψη και την γλαύκα ,το ιερό σύμβολο της Θεάς, αποκαλούμενα και γλαύκες αποτελούσαν το βασικό συναλλακτικό μέσον του ελληνικού κόσμου, αλλά και μέσον αποθησαυρισμού ,είτε αργυρών αντικειμένων λόγω της εξαιρετικής καθαρότητας 966-985/000 του περιεχομένου αργύρου.
Την καθαρότητα αυτή η Αθήνα σεβάσθηκε με σχολαστική εντιμότητα ακόμη και όταν σε δύσκολες στιγμές προτίμησε να λειώσει ιερά σκεύη των Ναών προκειμένου να μην νοθεύσει το νόμισμα με προσμίξεις.
Η ευφορία που επικράτησε μετά τα μηδικά και η ραγδαία ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου κινδύνεψε να προκαλέσει γενική αύξηση τιμών και σοβαρές πληθωριστικές πιέσεις στην Αθηναική οικονομία , οι οποίες τιθασεύθηκαν χάρις στην καθαρότητα του περιεχομένου στο νόμισμα πολυτίμου μετάλλου.
Το Αθηναικό νόμισμα υποδιαιρείτο ως εξής.
8 χαλκοί = 1 οβολός
6 οβολοί = 1 δραχμή
100 δραχμαί = 1 μνά
60 μναί = 1 τάλαντο

Η μνά και το τάλαντο ήταν μέτρα αποτίμησης και βάρους ,κυρίως σίτου,αργύρου,και χρυσού και δεν χρησιμοποιούνταν στις εμπορικές συναλλαγές ως νόμισμα.
Στην αρχαία Αθήνα λειτουργούσαν μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες ,όπως του απελεύθερου (πρώην δούλου) Πασίωνος . Η δημιουργία των Τραπεζών στην Αθήνα στηρίχθηκε στην ελευθερία των Πολιτών και μετοίκων να συνεταιρίζονται αρκεί να μην παρέβαιναν τους Νόμους Δημοσίας Τάξεως .Ετσι δημιουργούνται συναιτερισμοί για Ναυτιλιακές,Μεταλλευτικές,ή Τραπεζικές επιχειρήσεις ,δηλαδή όπου απαιτείτο η επένδυση σημαντικών κεφαλαίων.
Οι Τραπεζικές εργασίες ήταν η ανταλλαγή ξένων νομισμάτων με το επιχώριο νόμισμα ,ως εξέλιξη της εργασίας των αργυραμοιβών .
Επειδή οι κατοικίες δεν παρείχαν ασφάλεια λόγω κατασκευής και συχνά οι κλέφτες τρυπούσαν τους τοίχους (τοιχωρύχοι) ,μόνο οι Τράπεζες και οι Ναοί διέθεταν τις απαραίτητες εγκαταστάσεις ασφαλείας. Πολλοί κατέθεταν εκεί κινητές αξίες προς φύλαξη(παρακαταθήκη) , που έπρεπε να επιστραφούν ακέραια στην πρώτη ζήτηση.
Ετσι μέχρι το τέλος των μηδικών πολέμων η Αθηναική κοινωνία ήταν αποθησαυριστική και ο τραπεζίτης δεν είχε δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τα εις παρακαταθήκη κατατεθειμένα χρήματα για να δανείσει με αυτά πελάτες. Συν τω χρόνω όμως άρχισαν οι Τράπεζες να δέχονται πραγματικές έντοκες καταθέσεις χρημάτων ,όπου  οι πελάτες αντί να πληρώνουν προμήθεια φύλαξης εισέπρατταν τόκο κατάθεσης.
Το επιτόκιο των καταθέσεων δεν μας είναι γνωστό ,θα πρέπει όμως να ήταν κάτω από 12% .
Τα κεφάλαια που συγκεντρώνονταν στις τράπεζες και τους Ναούς από τις έντοκες καταθέσεις χρησιμοποιούντο στην συνέχεια για την παροχή δανείων σε Πόλεις από τους Ναούς ή σε επιχειρήσεις από τις Τράπεζες. Τα επιτόκια των χορηγουμένων δανείων από τους Ναούς προς την Κυβέρνηση-Πόλιν δεν ξεπερνούσαν το 10% ,αλλά των Τραπεζών προς επιχειρήσεις και ιδιώτες εκυμαίνοντο από 10% έως 18% ,αναλόγως των παρεχομένων εγγυήσεων.
Δάνεια μη καλυπτόμενα από εμπράγματες ασφάλειες μπορούσαν να φθάσουν μέχρι 30% .
Ιδιαίτερη μορφή δανεισμού αποτελούσε η χορήγηση Ναυτιλιακών Δανείων τα οποία συνίσταντο στον δανεισμό για συγκεκριμένο ταξείδι με υποθήκη επί του πλοίου ή με ενέχυρο το εμπόρευμα ,υπό τον όρο ότι το πλοίο θα έφθανε στο λιμάνι. Σε περίπτωση ναυαγίου ο δανειστής δεν μπορούσε να απαιτήσει την επιστροφή του δανεισθέντος κεφαλαίου από τον εφοπλιστή. Εχουμε δηλαδή εδώ μία σύνθετη εργασία δανεισμού και ασφαλιστικής κάλυψης από την Τράπεζα. Σήμερα συμβαίνει το ίδιο ,μόνο που την ασφάλεια αναλαμβάνει Ασφαλιστική Εταιρεία η οποία συχνά είναι θυγατρική της Τράπεζας.
Λόγω του αυξημένου κινδύνου ,το επιτόκιο των ναυτο δανείων ήταν γύρω στο 30% αλλά για τα πολύ επικίνδυνα ταξείδια στον Εύξεινο Πόντο μπορούσε να φθάσει και το 100%.

Εις το κοινωνικό οικονομικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας αλλά και σε κάθε ελληνική πόλη , μέτρο όλων των πραγμάτων ήταν ο άνθρωπος και η εξυπηρέτηση των πάσης φύσεως αναγκών ,μακριά από ιδεολογικές πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Την αναγνώριση της ατομικής ιδιοκτησίας και της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής τα οποία διατίθενται από τους επιχειρηματίες και όχι από το κράτος. Δεν χτυπήθηκε ποτέ η ιδιοκτησία και οι μετατοπίσεις περιουσιών ,σεισάχθεια, αποσκοπούσαν στην απελευθέρωση των πολιτών από οικονομικές δουλείες.
Υπήρχε το κληρονομικό δικαίωμα από τον πατέρα στους απογόνους και ο συσωρευτικός σχηματισμός κεφαλαίου.
Υπήρχε το επιχειρηματικό κέρδος ως κινητήριος δύναμη της οικονομικής δραστηριότητας και νόμιμη αμοιβή τόσο του επενδυθέντος κεφαλαίου όσο και της ανάληψης του επιχειρηματικού κινδύνου από τον επιχειρηματία ή τον εφοπλιστή και τις συνέπειες των κακών επιλογών.
Υπήρχε η ελευθερία των διακυμάνσεων των τιμών της αγοράς και πλήρης ανταγωνισμός .

Υπήρχε όμως και ελευθερία όλων των πολιτών να συμβάλλουν και να συμμετέχουν συνεχώς στην λήψη αποφάσεων που δεσμεύουν την Πόλιν ή στην λύση των προβλημάτων .