« Θα ήταν ενδιαφέρον να γίνει γνωστό τι είναι αυτό που φοβίζει περισσότερο τους ανθρώπους. Το να κάνουν ένα νέο βήμα, το να εκστομίζουν μια νέα λέξη...»
Fyodor Dostoyefski
Η κρίση και η κριτική είναι αδιαμφισβήτητα πανανθρώπινο προνόμιο που προφυλάσσεται και ενισχύεται από το γνήσιο δημοκρατικό πολίτευμα. Η κριτική προσέγγιση διαφόρων απόψεων και θεωριών όμως, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ασύδοτα και ανερμάτιστα προκειμένου να εξυπηρετήσει δογματικά την ανάγκη επιβολής κάποιας άποψης. Ως «μέτρο» λοιπόν είναι ανάγκη να τεθεί η ηθική, στη γνήσια βέβαια και αντικειμενική θεώρησή της.
Η ηθικότητα, ως ιδιότητα ενός ατόμου που ακολουθεί τα χρηστά ήθη της κοινωνίας στα πλαίσια της οποίας ζει και αναπτύσσεται, θα πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθεί από διαχρονική σκοπιά. Η διαχρονική θεώρηση εν προκειμένω κρίνεται απαραίτητη εφόσον η έννοια της ηθικής σε πολλές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας λαμβάνει διάφορες διαστάσεις, προσαρμοσμένη στον εκάστοτε ευρύτερο χωροχρονικό χαρακτήρα. Η ηθικότητα εφόσον περικλείει στο εννοιολογικό της πλαίσιο εκείνα που ο άνθρωπος πρέπει να πράξει, την ενδεδειγμένη στάση ζωής, δε θα ήταν δυνατό να μην ενταχθεί στους κόλπους της Φιλοσοφίας, της φιλοσοφικής επιστήμης και αναζήτησης. Πράγματι η Ηθική αποτελεί τομέα της Φιλοσοφίας, όπου με λογικά κριτήρια γίνεται προσπάθεια να αναδυθούν εκείνοι οι κανόνες συμπεριφοράς που αρμόζουν στον άνθρωπο.
H Ηθική κάτω από φιλοσοφική άποψη και ως επιστήμη είναι γέννημα του ελληνικού πνεύματος. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε στα χρόνια της αθηναϊκής δημοκρατίας με πρωτοπόρο το Σωκράτη, ο οποίος αγωνιζόταν να δώσει αντικειμενική απάντηση σε καίρια ερωτήματα περί δικαιοσύνης, ανδρείας και νόμων. Η στάση ζωής που εφαρμόζει κάθε άνθρωπος εξελίσσεται μέσα στα ηθικά πλαίσια που οριοθετούν το φάσμα των πράξεών του. Οι αντιλήψεις περί ηθικής όμως είναι αποτέλεσμα των επιδράσεων -συστηματικών και μη- που θα τύχει από το ευρύ κοινωνικό περιβάλλον. Με λίγα λόγια η ηθική είναι αποτέλεσμα παιδείας, αγωγής. Αυτές οι αντιλήψεις προκύπτουν από το φιλοσοφικό στοχασμό του Σωκράτη, ο οποίος αναφωνούσε ότι κανείς δεν είναι κακός με τη θέλησή του, αλλά την κακία του την οφείλει σε άγνοια του καλού. Έτσι λοιπόν ο μεγάλος φιλόσοφος αφιέρωσε τη ζωή του στην προσπάθεια διαπαιδαγώγησης των νέων, ώστε να κατανοήσουν την οδό του δέοντος, της ηθικής στάσης ζωής που θα οδηγήσει στην προσωπική και κοινωνική ευημερία.
Προς την ίδια αντίληψη σχετικά με την ηθική κινείται και ο Σταγιρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης, ο οποίος μας εξηγεί στο έργο του «Ηθικά Νικομάχεια» ότι η ηθική γεννιέται από τη συνήθεια, από όπου και το όνομα απέκτησε, που μικρή διαφορά παρουσιάζει το έθος. Οι ιδέες σχετικά με το καλό και το κακό, το έντιμο και το ανέντιμο, το δίκαιο και το άδικο παγιώνονται στην πορεία της ανθρώπινης ζωής και εκδηλώνονται μέσα από το πρακτικό πλέον « έθος », το ευρύ φάσμα δηλαδή των συστηματικών πράξεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Το διευρυμένο εννοιολογικό περιεχόμενο της ηθικής καλύπτει, καθώς γίνεται αντιληπτό, αναρίθμητους επιμέρους τομείς δράσης του ανθρώπου, όπως την πολιτική πτυχή ενέργειάς του, την προσπάθεια ικανοποίησης υλικών αναγκών, τον αγώνα κατάκτησης γνώσης.
Ο φιλοσοφικός στοχασμός με την ιστορική του συνέχεια αγγίζει τη σύγχρονη εποχή και εφαρμόζεται ανάλογα. Ο Γρ.Κωσταράς, καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών θα πει στο έργο του «Φιλοσοφική προπαιδεία»: Η φιλοσοφία διαιρείται σήμερα σε πολλούς κλάδους, διότι αναφαίνονται νέα προβλήματα και τίθενται καινούρια ερωτήματα. Μερικά από αυτά υπήρχαν εν υπνώσει, η εποχή μας ωστόσο τα έκαμε εκρηκτικά. Από τον κλάδο της αξιολογίας βλασταίνουν θαλεροί κλώνοι: η «Ηθική του επιχειρηματία» ή η «Ηθική των επιχειρήσεων». Οι τρόποι και οι ρυθμοί ζωής μεταβάλλονται. Η αξία της ηθικής όμως παρουσιάζεται αδιάβλητη. Η ηθική θεμελιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη, ωθεί το άτομο στο να αντεπεξέλθει με σύνεση και επιτυχία στους εκάστοτε προβληματισμούς και στα πολύμορφα προβλήματα που διαρκώς τίθενται ενώπιόν του.
Αδιαμφισβήτητο έρεισμα των ανθρώπινων ενεργειών και ιδεών αποτελεί εν τέλει ηθική. Με τον τρόπο ζωής που ακολουθεί τα χρηστά ήθη, τους διαχρονικούς και ασάλευτους ηθικούς κανόνες συμπεριφοράς, ο άνθρωπος παγιώνεται ως « πολιτικόν ζώον » κατά τον Αριστοτέλη, ως ζωντανός οργανισμός δηλαδή που από τη φύση του είναι προορισμένος να ζει σε οργανωμένη κοινωνία. Η αξία της ηθικής επομένως δύναται να κριθεί ως αντικειμενικά αποδεκτή.
---------------------------------------------------------------
Ο Μέγας Γάλλος σκηνοθέτης Γκοντάρ και Έλληνας πλέον τάραξε τα νερά στην Ευρώπη αναφέροντας ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να πληρώνουν τέλη για την χρήση του ΄΄άρα΄΄ του Αριστοτέλη .
Λίγοι το κατάλαβαν ...
Στην φιλοσοφία του ο Αριστοτέλης αναιρεί την θεωρία των ιδεών του δασκάλου του Πλάτωνα. Έτσι, από τον μεταφυσικό κόσμο των ``ιδεών΄΄, ο Αριστοτέλης προσγειώνεται στον κόσμο που μας περιβάλλει και δέχεται ότι είναι αληθινός, απορρίπτοντας την άποψη ότι η πραγματικότητα υπάρχει σε κάποιον άλλον κόσμο. Ο Αριστοτέλης δεν απορρίπτει την ``ιδέα΄΄ του Πλάτωνα ως αρχή του κόσμου, αλλά δέχεται ότι δεν είναι δυνατόν τα αισθητά πράγματα να αποτελούν είδωλα της ιδέας, γιατί η ιδέα είναι μια και αδιαίρετη, ενώ τα αισθητά αντικείμενα είναι άπειρα. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί και το ``επιχείρημα του τρίτου ανθρώπου΄΄ στο βιβλίο του ``Μεταφυσικά΄΄. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Αριστοτέλη, δυο άνθρωποι Α και Β μοιάζουν γιατί αποτελούν είδωλα της ιδέας Γ. Όμως το Α δεν μοιάζει με το Γ, άρα θα πρέπει να οριστεί μια ανώτερη ιδέα Δ. Ομοίως το Β δεν μοιάζει με το Γ, άρα θα πρέπει να οριστεί μια ανώτερη ιδέα Ε. Και αυτός ο επιμερισμός θα συνεχίζεται έπ’ άπειρον, όποτε καταλήγουμε σε άτοπον.
Κατά τον Αριστοτέλη, ο αισθητός κόσμος είναι και ο πραγματικός και η ουσία των όντων εμπεριέχεται στον κόσμο αυτό, δηλαδή στον κόσμο που μας περιβάλλει και σε κανέναν άλλο μεταφυσικό ή νοητικό κόσμο. Το ον (αυτό που υπάρχει) χαρακτηρίζεται από δευτερεύοντα χαρακτηριστικά που εκφράζουν ιδιότητες του, όπως ποσότητα, ποιότητα κτλ. Τα χαρακτηριστικά αυτά ονομάζονται ``συμβεβηκότα΄΄ και έχουν δευτερεύουσα σημασία για το ον. Έτσι, αν το χρώμα ή οι διαστάσεις μιας καρέκλας αλλάξουν, τότε αυτή δεν θα παύσει να είναι καρεκλά, δεν θα μεταβληθεί η ουσία της. Αντιθέτως, αυτό που έχει πρωτεύουσα σημασία για το ον είναι η ``ουσία΄΄ (αυτό που λέμε απλά ``η ουσία του πράγματος΄΄) από την οποία εξαρτάται η ύπαρξή του. Η ουσία είναι το βασικό χαρακτηριστικό του όντος που αν μεταβληθεί ή καταστραφεί, τότε μεταβάλλεται ή καταστρέφεται αντίστοιχα και το ον. Στο προηγούμενο παράδειγμα της καρέκλας είδαμε ότι αν αλλάξουν οι δευτερεύουσες ιδιότητές της, η ουσία της παραμένει η ίδια. Αν, όμως, κάψουμε την καρέκλα, τότε χάνεται και η ουσία ``καρέκλα΄΄.
Ο Αριστοτέλης διακρίνει 4 αιτίες σε κάθε εξέλιξη και μεταβολή. Οι αιτίες αυτές είναι:
α) Η ύλη, το ``δυνάμει ον΄΄. Η ύλη είναι, για παράδειγμα, ένα κομμάτι από μάρμαρο.
β) Η ενέργεια. Στο παράδειγμά μας η ενέργεια είναι η κατεργασία του μαρμάρου από κάποιον γλυπτή. γ) Η μορφή ή ``ενέργεια ον΄΄ ή ``ένυλο είδος΄΄. Στο παράδειγμα, η μορφή είναι το σχήμα και η εικόνα που θα δώσει στο άγαλμα ο γλυπτής, όταν το φιλοτεχνήσει. Δηλαδή, είναι το άγαλμα αποτελειωμένο. δ) Σκοπός ή ``τέλος΄΄ (=σκοπός στα αρχαία ελληνικά) ή ``ου ένεκα΄΄. Στο παράδειγμα, ο σκοπός είναι η επιθυμία του γλυπτή να φιλοτεχνήσει από το μάρμαρο ένα άγαλμα. Ο Αριστοτέλης αποκαλεί την μετάβαση της ύλης (μάρμαρο) σε μορφή (άγαλμα), ``κίνηση΄΄. Ο Αριστοτέλης, επίσης, αποκαλεί ``εντελέχεια΄΄ [εν + τέλος (=σκοπός) ] την κατάσταση κατά την οποία το ον έχει αποκτήσει την ολοκληρωμένη μορφή του (άγαλμα) που εμπεριέχει τον σκοπό του (επιθυμία για κατασκευή του αγάλματος). Ο σκοπός αυτός που εμπεριέχεται στη μορφή δεν είναι μόνον ο σκοπός του κατασκευαστή, αλλά και ο σκοπός του ιδίου του όντος να γίνει αυτό που επιθυμεί – έχει ως σκοπό – ο δημιουργός του! Για τον Αριστοτέλη η γέννηση, η αύξηση, η τελείωση και η φθορά των όντων και των πραγμάτων εντάσσονται σε αυτήν την εντελέχεια.
Ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που κατασκεύασε τον όρο ``ηθική΄΄ από το λέξη ``έθος΄΄ που σημαίνει συνήθεια και προέρχεται από το ρήμα ``έχω΄΄. Ο Αριστοτέλης ένταση την ηθική ως αρετή. Κατά τον Αριστοτέλη, οι αρετές ανήκουν στο ``έλλογον΄΄(λογικό) μέρος της ψυχής, ενώ η ηθική ανήκει στο μέρος της ψυχής που μετέχει στο ``άλογον΄΄ (πάθη, ορμές, επιθυμίες, ηδονές) και το έλλογο μέρος της. Οι αρετές χωρίζονται στις ηθικές και τις διανοητικές. Οι διανοητικές αρετές είναι η σοφία, η σύνεση, η φρόνηση κ. α. Η απόκτησή τους είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας που συνδέεται και με τον χρόνο. Η κατάκτηση τους γίνεται, βασικά, με την βοήθεια του δασκάλου και γενικά του εκπαιδευτικού, και εξαρτάται από την διδακτική μέθοδο που αυτός εφαρμόζει. Από την άλλη μεριά βρίσκονται οι ηθικές αρετές. Παραδείγματα ηθικών αρετών είναι η ανδρεία, η εγκράτεια, η σωφροσύνη, η φιλία, η αγάπη, η πραότητα κ. α. Αυτές δεν είναι έμφυτες, δηλαδή δεν κληρονομούνται. Για παράδειγμα κάποιος δεν γεννιέται καλός ή κακός. Δεν βρίσκονται εκ φύσεως στον άνθρωπο. Εντούτοις, η ύπαρξή τους δεν είναι ``παρά φύσιν΄΄. Δεν έχουν καμία μεταφυσική προέλευση, αλλά αποτελούν φυσική δυνατότητα του ανθρώπου, δηλαδή ο άνθρωπος τις έχει μέσα του, ως μια φυσική προδιάθεση. Ο άνθρωπος έχει την ``δυνάμει΄΄ ικανότητα να αναδείξει τις ηθικές αρετές.
Η ανάδειξη των ηθικών αρετών από τον άνθρωπο θα τον οδηγήσουν στην τελείωση που είναι και ο σκοπός του. Η κατάκτηση της Αρετής θα οδηγήσει τον άνθρωπο στην ευδαιμονία, την πραγματική ευτυχία. Η κατάκτηση των ηθικών αρετών δεν μπορεί να γίνει με άλλο τρόπο, παρά με το ``έθος΄΄, τη συνήθεια. Έτσι, επαφίεται στον ίδιο τον άνθρωπο να αγωνιστεί για την κατάκτηση των ηθικών αρετών. Για την απόκτηση των ηθικών αρετών με τη συνήθεια χρειάζεται η (εξ)άσκηση και ο εθισμός σε αυτές με την επανάληψη. Με αλλά λόγια, κάποιος δεν μπορεί να αποκτήσει την ηθική αρετή, για παράδειγμα της εγκράτειας, αν καθημερινά στη ζωή του δεν εξασκείται σε αυτήν και δεν την εφαρμόζει πάντα και παντού. Εντούτοις, είναι σημαντικός και ο ρόλος του κατάλληλου δασκάλου και γενικά του κατάλληλου ανθρώπου (γονέας, εκπαιδευτικός) που με τον κατάλληλο τρόπο, την σωστή διδασκαλία θα διδάξει στον νέο τις ηθικές αρετές. Άρα, είναι και ζήτημα σωστής παιδείας την οποία οφείλει να παρέχει το κράτος και προφανώς και η οικογένεια. Η κατάκτηση της Αρετής είναι επίμονη και επίπονη προσπάθεια και με την επανάληψη (``έξις΄΄) καλείται ο άνθρωπος να αγωνιστεί για να την αποκτήσει. Όταν την κατακτήσει θα έχει κατακτήσει συνάμα και την ευτυχία.
Ο Αριστοτέλης μίλησε και για το μέτρο που πρέπει να διακρίνει τις πράξεις μας που το αναφέρει ως ``μέσον΄΄ ή ``μεσότητα΄΄. Ο Αριστοτέλης εννοούσε ότι το ``μέτρον΄΄ είναι το μέσον ανάμεσα σε δύο ακραίες καταστάσεις. Το μέσον δεν το εννοεί γεωμετρικά σαν το μέσον ενός ευθυγράμμου τμήματος, γιατί τότε είναι αντικειμενικό και ποσοτικό. Το εννοεί ως το μέσον δύο ακραίων καταστάσεων. Έτσι η ανδρεία είναι η μεσότητα μεταξύ της δειλίας και της θρασύτητας (υπερβολικού θάρρους). Η σωφροσύνη είναι η μεσότητα ανάμεσα στην ακρότητα της ακολασίας, της ηδονής των αχαλίνωτων απολαύσεων των υλικών αγαθών και την ακρότητα της αναισθησίας για τα υλικά αγαθά. Η τελευταία σχετίζεται με την λιτότητα που προτείνει, εκτός των άλλων, ο Πλάτων. Επίσης, η πραότητα στον χαρακτήρα είναι το μέσον μεταξύ του ανθρώπου που οργίζεται εύκολα και αυτού που είναι αναίσθητος για τους γύρω του. Γενικά, ο Αριστοτέλης τονίζει ότι η μεσότητα ανάμεσα στα δύο άκρα – που είναι ποιοτική και υποκειμενική – πρέπει να διακατέχει την συμπεριφορά μας. Σε περίπτωση που αυτό δεν συμβαίνει ο οδηγούμαστε σε αρνητικές καταστάσεις που μας κάνουν δυστυχισμένους, αν όχι βραχυπρόθεσμα, σίγουρα μακροπρόθεσμα. Όσοι αναγνώστες δεν συμμερίζονται την αξία του αρχαιοελληνικού μέτρου, θα τους πείσει η ίδια η ζωή, αν ήδη δεν το έχει κάνει…
ΕΡΕΥΝΩ άρα ΥΠΑΡΧΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου