ΓΝΩΣΗ & ΜΟΡΦΩΣΗ

Ο Πλάτων με την Γνώση , μας οδηγεί στον κόσμο των Ιδεών . Στις Ιδέες που προϋπάρχουν και από την ύπαρξη του ανθρώπου . Ο άνθρωπος σιγά σιγά και ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του και την πνευματική του εξέλιξη , συλλέγει τις γνώσεις όπως συλλέγει και τους ώριμους καρπούς . Κατόπιν τις αξιολογεί και είτε  εμβαθύνει στην ακανόνιστη γνώση και τις μορφοποιεί - εξειδικεύει αν τις αξιολογήσει θετικά  , είτε τις απορρίπτει αν τις αξιολογήσει αρνητικά . Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η Γνώση τείνει προς το άπειρο . Αν υποθέσουμε ότι η γνώση είναι ένας κύκλος - μπαλόνι που φουσκώνει έως το άπειρο , η μόρφωση είναι και αυτή ένας κύκλος - μπαλόνι αλλά μέσα στον κύκλο της Γνώσης αλλά κατά ένα περίεργο τρόπο φουσκώνει και αυτή προς το άπειρο . Η εντροπία δημιουργείται όταν , πρόσκαιρα , ο κύκλος - μπαλόνι της μόρφωσης υπερκαλύψει τον κύκλο - μπαλόνι της Γνώσης . Τονίζουμε την λέξη πρόσκαιρα γιατί στην ουσία δεν είναι δυνατόν η μόρφωση να υπερκαλύψει την Γνώση.  Πιθανολογούμε , πως όταν συμβεί αυτό η καταστροφή του κόσμου είναι πολύ κοντά. πχ Η Πυρινική Ενέργεια . Είναι μία μόρφωση-εξειδίκευση  που μπορεί να καταλήξει σε  αρνητικά αποτελέσματα για την ανθρωπότητα γιατί απλά ο κύκλος της γνώσης δεν την καλύπτει και δεν μπορεί να την εκμεταλλευτεί προς όφελος της ανθρωπότητας , γιατί δεν το γνωρίζει . 

----------------------------------

Ο άνθρωπος, σε αντίθεση με άλλα ζώα, έχει ανάγκη από πολλά εφόδια στη ζωή του, διότι δεν επιδιώκει μόνον επιβίωση αλλά και ποιότητα ζωής. Δύο σημαντικά εφόδια είναι η γνώση και η μόρφωση, τα οποία όμως δεν είναι συνώνυμα και θα προσπαθήσουμε εδώ να προσδιορίσουμε τη διάκριση.

Ένας τρόπος για να τα ξεκαθαρίσουμε είναι να πούμε ότι γνώση είναι οτιδήποτε μπαίνει στον εγκέφαλό μας μέσω των πέντε αισθήσεων που μας έδωσε η φύση. Όταν ακούμε έναν ήχο, η ακοή μας λέει το πολύ-πολύ ότι αυτό είναι ένας μουσικός ήχος και όχι βέλασμα κατσίκας, όμως από εκεί και πέρα χρειάζεται η μόρφωση για να μας πει αν ο ήχος ήταν βιολί ή πιάνο, και αν ήταν ένα έργο του Μπετόβεν ή ένα τραγούδι του Καζαντζίδη. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει απαραίτητα πως η μόρφωση είναι σπουδαιότερη από τη γνώση, αλλά μάλλον ότι το ένα προϋποθέτει το άλλο.

Θα μπορούσε, ακόμη, να πει κανείς, ότι η γνώση κατοικοεδρεύει στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο ασχολείται με καταμετρήσεις και ταξινομήσεις στοιχείων (που συχνά – αλλά και παραπλανητικά – το ονομάζουμε “λογική”), όμως αυτή η συσσώρευση γνώσεων θα πρέπει να περάσει και από το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο θα αναλύσει και θα συνθέσει τις γνώσεις αυτές ώστε να καταλήξει σε κρίσεις, συμπεράσματα, γενικεύσεις και σε μιά σφαιρική εικόνα. Μάλιστα, η δραστηριότητα του δεξιού ημισφαιρίου μπορεί να εστιάσει ακόμη και στον καθορισμό του κατά πόσον οι γνώσεις είναι πραγματικές γνώσεις, πράγμα που απαιτεί μιά φιλοσοφική προσέγγιση, υπάρχει μάλιστα ειδικός κλάδος της φιλοσοφίας που λέγεται επιστημολογία (ή φιλοσοφία της γνώσης), που ασχολείται με το κατά πόσον μιά γνώση είναι αποδεδειγμένη και ασφαλής, και με το ποιές επιστημονικές μέθοδοι είναι ενδεδειγμένες για την απόδειξη ή ανταπόδειξη των διαφόρων γνώσεων.

Ο Καρλ Πόππερ, για παράδειγμα, που είναι από τους μεγαλύτερους επιστημολόγους, μας λέει πως η απόδειξη μιάς θεωρίας ή μιάς γνώσης είναι λογικά αδύνατη. Το ότι ο ήλιος μέχρι τώρα βγαίνει από την ανατολή δεν μας εξασφαλίζει ότι θα ανατείλει από εκεί και αύριο το πρωί. Ο Πόππερ υποστηρίζει ότι μόνον η ανταπόδειξη ή η διάψευση μιάς επιστημονικής θεωρίας ή πρότασης είναι λογικά δυνατή. Έτσι, η πρόταση ότι όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι δεν μπορεί να αποδειχτεί, όμως αν βρεθεί ένας και μοναδικός μαύρος κύκνος η πρόταση έχει ήδη διαψευσθεί. Συνεχίζει δε ο Πόππερ αναφέροντας πως μιά θεωρία ή πρόταση είναι επιστημονική ακριβώς όταν υπάρχει τρόπος να ανταποδειχθεί. Όταν λες πως αυτό το ποτήρι είναι άθραυστο, μπορείς εύκολα να το διαψεύσεις με το να το πετάξεις στο πάτωμα. Αν όμως πεις πως το ποτήρι είναι ευλογημένο, αυτό ούτε αποδεικνύεται ούτε ανταποδεικνύεται, γιαυτό και η πρόταση αυτή δεν είναι επιστημονική αλλά μεταφυσική.

Η ρήση του Σωκράτη “εν οίδα ότι ουδέν οίδα” είναι πολύ κοντά στις θέσεις του Πόππερ περί του αδύνατου της απόδειξης μιάς θεωρίας, έχει όμως και ένα πλατύτερο νόημα: εκφράζει και το ότι υπάρχει ένας απέραντος ωκεανός γνώσεων, αποδεδειγμένων ή όχι, που ούτε το μυαλό μας ούτε ο χρόνος μας επαρκεί για να τις αποκτήσουμε. Είναι, βέβαια, κρίμα που όλο εκείνο το DNA των αρχαίων, που υποτίθεται  ότι κατέχουμε, δεν μας οδηγεί στη διαπίστωση της άγνοιάς μας αλλά στην ξερολίτιδα (“εν οίδα ότι τα πάντα οίδα”).

Αν δεχτούμε την επιστημολογική θεωρία του Πόππερ, το συμπέρασμα είναι πως καμιά γνώση μας δεν είναι τελεσίδικη, ούτε καν τα αξιώματα του Ευκλείδη ή ο νόμος της βαρύτητας του Νεύτωνα. Οι γνώσεις αυτές υπάρχουν και οι θεωρίες ισχύουν μέχρις αποδείξεως του εναντίον.

Όποια και να είναι η ισχύς των γνώσεων, πάντως, η χρησιμότητά τους αναδεικνύεται μόνον αν περάσουν μέσα από τον καταλύτη της μόρφωσης. Η μόρφωση αποβλέπει σε μιά σύνθεση γνώσεων, ιδεών, κανόνων αισθητικής, λογικής, ηθικής και άλλων σταθερών ή μεταβλητών, για να καταλήξει σε μιά ολική αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Για να γίνει ο άνθρωπος ένας καλύτερος άνθρωπος δεν αρκεί να ξέρει καλά την προπαίδεια ή να έχει αποστηθίσει τα ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού, θα πρέπει να είναι σε θέση να βγάζει και σωστά συμπεράσματα από την προπαίδεια και τα ποιήματα, και να χρησιμοποιεί και τις γνώσεις του και τα συμπεράσματά του με τρόπο εποικοδομητικό. Διότι σοφός δεν είναι εκείνος που έχει πολλές και εντυπωσιακές εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, θυμάται χρονολογίες μαχών και ονόματα στρατηλατών, αλλά εκείνος που μπορεί να συνθέσει τις εγκυκλοπαιδικές αυτές γνώσεις για να παράγει νέα γνώση, νέα μόρφωση, και, σε τελευταία ανάλυση, να συνεισφέρει σε μιά βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων μας.